Social interpretations in the Greek civilization

Summary

The present bibliographical research "Social interpretations in the Greek civilization
and politics of identity through the history of epilepsy", aims to present thru the history of epilepsy in the Greek civilization, the social interpretations of each synchrony but also the relationship of history with the politics of the certain identity and its evolution.
In this way, it is expected, to show the controversies and to be heard the silences.
Epilepsy, moon strike (seliniasmos), holy disease (iera nosos), Hercules disease (iraklia nosos), demonism, were used in different synchronies but at the same time in the same synchrony, with different or similar interpretations. These terms derived either from what was considered to be the causation of epilepsy (moon strike, holy disease, demonism) or from the relation with a famous person (Hercules disease). Even if the interpretation of epilepsy was changing, its name was not necessarily changing (like for example the use of the term iera-holy-from the Hippocratists). Furthermore is remarked that the terms epilepsy, lunacy and demonism were used from certain people in the same synchrony as synonyms.

There was an effort to reconstruct the identity of epilepsy, not only with the attempt of rationalism, but also with the correlation of epilepsy with persons of social status and fame. Nevertheless, epilepsy can be found in persons with different mental abilities, from very intelligent to persons with mental retardation. Additionally in this enlistment of famous persons with epilepsy, there are many disputes.

The history of epilepsy started many centuries ago. In Ancient Greece, the early theories of the conception of epilepsy, (the occupation by a demon and the godly origin of a disease) coexisted with the interpretation of Hippocratists about epilepsy. At the Christendom, epilepsy was considered demonism and it is described in the Holly Bible as such. Epilepsy was connected in many ways with the religion and religious personalities, like Apostle Paul.
Christianity believes in Saints-hillers of epilepsy, like the Christ himself, Apostle Andreas, Saint Tychon of Amathus and many others. Throughout the medieval time, exorcism was popular in the West. Joan of Arc, who is also considered to suffer from epilepsy, was burned as a heretic. The Enlightenment led through medicine to overcome the religious prejudices but the lack of scientific methodology resulted in the substitution with others (like Tissot’s report).
At the East Roman Empire (Byzantium), although the byzantine doctors were assured that epilepsy was an organic disease, the common belief of the byzantine period, attributed epilepsy in demonic impacts and in holly judgment that followed the human mistakes and sins. Furthermore the terms moon strike, demonism and epilepsy were used as synonyms by many simple Byzantines.
The emperor Ioanis Dukas the third, Batatzis, suffered from epilepsy but he was honored as a Saint. Nowadays there are different attitudes in the group of people with epilepsy, concerning the church, whereas the church tends to distinct demonism from certain cases of pathology.
Throughout all these centuries, different therapeutic practices are used based on the interpretation of each therapist. With the modern era of medicine and epilepsy, begins and the history of pharmaceutical industry for epilepsy. Ketogenic diets are also in use.

Epilepsy includes as identity, the pathology but also and the relevant social construction. Science influences the social interpretations for epilepsy and redeems the patient to a certain point from the symptoms of the pathology. The person is considered as a client that tests the therapies and supports the pharmaceutical industry. Furthermore medicine enlarges the width of the identity with new categories in the pathology of epilepsy.
The way to confront the social stigma is associated with the strengthening of the scientific interpretation of epilepsy, of rationalism, but also with the therapy of the symptoms in a way that it is confined in the private sphere as silence.
Societies are characterized from their disability to accept the different. If the different, fearful or strange has a name, has an ontology, then it can be handled, even if it is called moon struck, Hercules disease or holy disease or demonism or epilepsy or when there is concealment. The persons with epilepsy have the human right to be treated equally without prejudices, independently from the name and the history of epilepsy. But whatever is the social status of epilepsy and the social interpretations in different synchronies, it depends from the certain person, those constructions not to consist a disadvantaged identity.

8. Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία


1. Αγία Γραφή, Βιβλική εταιρεία, Αθήνα .
2. Αδάμης Π., «Ευριπίδης, τα έργα του», Υδρία, τόμος 25, Εταιρεία ελληνικών εκδόσεων, Αθήνα, 1983, σ.118
3. Baskind R., Birbeck G. L. «Epilepsy-associated stigma in sub-Saharan Africa: The social landscape of a disease», Epilepsy & Behavior 7 (2005) 68–73, www.sciencedirect.com
4. Benbadis, S., Chang, S., Hunter, J., Wang, W., «The influence of the full moon on seizure frequency: myth or reality?», Epilepsy & Behavior; Aug2004, Vol. 5 Issue 4, p596-597, 2p, http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=aph&AN=13808174&site=ehost-live
Βικιπαίδεια, ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια , «επιληψία», http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%BD%CF%8C%CF%83%CE%BF%CF%82 Τελευταία τροποποίηση 05:37, 8 Ιουνίου 2006.
6. Βικιπαίδεια , ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια , «Εξορκισμός», http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BE%CE%BF%CF%81%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
Βικιπαίδεια, ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια , «Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης» http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%93'_%CE%94%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B1%CF%82_%CE%92%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%B6%CE%B7%CF%82,Τελευταία τροποποίηση 15:44, 26 Δεκεμβρίου 2007.
Browning. W. R. F. "epilepsy" A Dictionary of the Bible. Oxford University Press, 1997. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 23 February 2008 http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t94.e616
Γαβριηλίδης Θ. , «Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα», Εφημερίδα Λαός, Βέροια, www.laosver.gr/news/articles/2988.html
Γεωργιάδου, Κ Π., Ιστορία της Κύπρου, έκδοση 6, Α.Π. Πολίτης, Λευκωσία, 1960

Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Δ έκδοση, σσ. 471,473, Χανιά 2003

Γιαννόπουλος, Ν., Καρδάρας Γ. , «Ο Ρήγας Βελεστινλής και το επαναστατικό του όραμα» ,Ιστορικά θέματα ,τεύχος 16, Μάρτιος 2003.
Colman. Andrew "lunacy n." A Dictionary of Psychology. M. Oxford University Press, 2006. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 12 March 2008, http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t87.e4757
Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy» Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com
Devinsky J., «A diary of epilepsy in the early 1800s», Epilepsy & Behavior 10 (2007) 304–310, www.sciencedirect.com

Diamantopoulos N., Kaleyias J., Tzoufi, M. and Kotsalis Ch. , A Survey of Public Awareness, Understanding, and Attitudes toward Epilepsy in Greece, Epilepsia, 47(12):2154–2164, 2006, Blackwell Publishing, Inc.C_ 2006 International League Against Epilepsy ,copyright 2002 EBSCO Publishing.

Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκης Ιστορικής Βίβλος Τέταρτη, Κάκτος, Αθήνα, 1997

Eadie M J ,The antiepileptic Materia Medica of Pediacus Dioscorides, Journal Of Clinical Neuroscience: Official Journal Of The Neurosurgical Society Of Australasia [J Clin Neurosci] 2004 Sep; Vol. 11 (7), pp. 697-701, http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=cmedm&AN=15337127&site=ehost-live


Economou, N.T., Lascaratos, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, Journal of the History of the Neurosciences, 14:346–352, 2005 Copyright © Taylor & Francis Inc.ISSN: 0964-704X print / 1744-5213 online
DOI: 10.1080/096470490889385E

Ευριπίδης, Ηρακλής μαινόμενος , Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», 137,Κάκτος, Αθήνα, 1993

Halley H. H., Συνοπτική εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής, μετ. Διαμαντοπούλου Κ.-Α. , εκδ. ο Λόγος , Αθήνα ,1979
Hargreaves A. S. "lunacy" The Oxford Companion to British History. Ed. John Cannon. Oxford University Press, 1997. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 12 March 2008 http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t110.e2686

Howard, J. Keir "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, eds. Oxford University Press Inc. 1993. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 23 February 2008 http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t120.e0226

Hughes J. R., «Did all those famous people really have epilepsy? » Epilepsy & Behavior 6 (2005) 115–139, www.sciencedirect.com

Ιωάννου του Ελεήμονος , Βιος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, Ιερά μητρόπολης Λεμεσού ,2003
26. Κουντούρης, Δημήτρης, Δρ. iKypros http://www.ikypros.com/24/08/2005
Κλεόπα Ηλίε π., «ΕΚΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ», Πνευματικοί Διάλογοι με Ρουμάνους Πατέρες http://209.85.135.104/search?q=cache:vimbNwVEnY4J:www.pigizois.net/vivlia/erotapantiseis/sinomilia06.htm+%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%88%CE%AF%CE%B1+,%CE%86%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82+%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82&hl=el&ct=clnk&cd=6&lr=lang_el
Κουκουζέλη Α., «Φιλοσοφία και Επιστήμη»(κεφ.3), στο Γιαννόπουλος, Ιω., Κατσιαμπούρα, Γ. Κουκουζέλη, Α. Εισαγωγή στον Ελληνικό πολιτισμό . Τόμος Β΄ : Σημαντικοί σταθμοί του Ελληνικού πολιτισμού , Πάτρα :Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2000

Κυριαζής Ν. , Κυπριακά χρονικά,1926, στο Χρονικό, Πολίτης, 4 Μαΐου 2008

Κύρρης Κ. Π., «Αμαθούς ,Χριστιανικοί χρόνοι », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.

31. Κωνσταντίνου Γ. , Λεξικόν των Αγίων Γραφών, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, 1973.

32. Landtblom A., «The ‘‘sensed presence’’: An epileptic aura with religious overtones», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 186–188, www.sciencedirect.com

33. Λορεντζάτου Π., Ομηρικόν Λεξικόν, Γ έκδοση, εκδ. Κακουλίδη,1989.

34. Μ, http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008

Μπαμπινιώτης Γ. , ‘επιληψία’, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., Αθήνα, 1998.

Muramoto ,O. , Englert ,W. G., ‘Socrates and Temporal Lobe Epilepsy: A Pathographic Diagnosis 2,400 Years Later’ , International League Against Epilepsy, Blackwell Publishing, Epilepsia, 47(3):652–654, 2006


Medieval Sourcebook: The Life of St. John the Almsgiver trans. Elizabeth Dawes, and introductions and notes by Norman H. Baynes, (London: 1948) © Paul Halsall July 1997 halsall@murray.fordham.edu
Μουσείο επιληψίας, Heracles (Hercules), Greek Hero , http://www.epilepsiemuseum.de/english/prominente.html#text1 , ανάκτηση 10 Απριλίου
Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, 1998
40. Μπάνεβ Γκέντσο (16/12/2002) Ιωάννης Γ' Βατάτζης, 2005, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0. 20/1/2008

Μητρόπολη Διδυμότειχου Ορεστιάδος και Σουφλίου http://www.imdos.gr/greek/eortologio/66.vatatzis.htm , 20/1/2008
nemertes http://nemertes.wordpress.com, Ιούλιος 21, 2007
Νίτσε Φ., Το λυκόφως των ειδώλων , μεταφ. Σαρίκας Ζ. , εκδ. Νησίδες,______
Νικολάου, Κ. , American Journal of Archaeology , (σ.404)
North central London Epilepsy Network for children and young people, http://www.ich.ucl.ac.uk/nclchildrensepilepsy/news.html ανάκτηση 10 Απριλίου
Ο Άγιος Ιερομάρτυς Κυπριανός, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, 1987
Οι Ιωαννίτες ως Ιεροστρατιωτικό Τάγμα, http://www.mystica.gr/knights_6.htm
Orsi G., Tinuper P.« ‘‘I heard voices. . .’’: From semiology, a historical review, and a new hypothesis on the presumed epilepsy of Joan of Arc», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 152–157www.sciencedirect.com
Oxbury, John "epilepsy" The Oxford Companion to the Mind. Richard L. Gregory. Oxford University Press 1987. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 23 February 2008 http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t159.e305
Παναγόπουλου Δ., Ουδέν ανίατον δια τον Άγιον Νεκτάριον, εκδ. Ο Άγιος Νικόδημος, Αθήνα
Παντελίδου Α .,Χατζηκωστή Κ. ,Ιστορία της Κύπρου, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Διεύθυνση μέσης Εκπαίδευσης, έκδοση Γ΄, Υπηρεσία ανάπτυξης Προγραμμάτων,Λευκωσία,1997.

Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , Δ έκδοση, Λευκωσία, Κύπρος 1988.

Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι Τόμος 5: Περικλής- Φάβιος Μάξιμος, Κάκτος, 1993

Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι, Λυκούργος, μετφρ. Πουρναρά, Α.Ι., Πάπυρος, -

Polychronopoulos P, Argyriou AA, Sirrou V, Huliara V, Aplada M, Gourzis P, Economou A, Terzis E, Chroni E «Neurology Lunar phases and seizure occurrence: just an ancient legend?» ,NEUROLOGY , 2006 May 9; 66(9): 1442-3 (10 ref)
«Poster Session I», Epilepsia (Series 4); Oct2007 Supplement 6, Vol. 48, p1-118, 118p, Blackwell Publishing Limited
psychologia.gr, Διαταραχές της διάθεσης, http://www.psychologia.gr/disorders/mood%20disorders.htm, ανάκτηση 26 Απριλίου

RAMOUTSAKI, I. A , DIMITRIOU H. AND KALMANTI M., Management of childhood diseases in the Byzantine period:VII – Epilepsy, Pediatrics International (2002) 44, 551–552 copyright 2002 EBSCO Publishing.

Ροδάκης Π., «Ηρακλής», Υδρία, τόμος 26, Εταιρεία ελληνικών εκδόσεων, Αθήνα, 1983, σσ.411-423.
Richard L. Gregory."lunacy" The Oxford Companion to the Mind. Oxford University Press 1987. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 12 March 2008 http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t159.e542
Σαββόπουλος, Ο. Τ., «Αμαθούς ,Μύθοι περί την Αμαθούντα», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος ,Λευκωσία, 1985.
Σαμαρίδης Νίκος, http://www.holisticlife.gr/issues/2007/1112/articles/article-10-112007.html όπως ανακτήθηκε στις 2 Δεκ. 2007 16:23:49 GMT.
Schmidt E.,Ταμείον Καινής Διαθήκης, Αστήρ, Αθήνα,1984

Σιναϊτου ,Ιωάννη , Κλίμαξ, εκδοση 9, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωροπός Αττικής, 2002.

Σταματάκου Ι., Λεξικόν Της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Βιβλιοπρομηθευτική, Αθήνα,2002

Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ , Α' Nεογνολογικό Τμήμα Νoσoκoμείoυ Παίδων «Αγία Σoφία»Υποβλήθηκε: 1/7/2003http://www.iatrikionline.gr/

St. Tychon http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=2399 ανακτήθηκε στις 9 Δεκ. 2007

St John Ambulance http://www.halfvalue.com/wiki.jsp?topic=St._John_Ambulance
Steven C. Schachter, History of epilepsy, Τελευταία τροποποίηση 11/30/04
http://www.epilepsy.com/epilepsy/history

Steven C. Schachter ,Τελευταία τροποποίηση 12/15/06, http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous?print=true

Steven C. Schachter, Classical Writers with Epilepsy, Τελευταία τροποποίηση:12/28/06
http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_writers
Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious

Steven C. Schachter, World Leaders ,Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_leaders,

Steven C. Schachter, Painters, Τελευταία τροποποίηση: 12/15/06, http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_painters
Steven C. Schachter, Contemporary Celebrities with Epilepsyhttp://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_contemporary, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06
Τμήμα αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικοί χώροι, Αμαθούντα, http://www.mcw.gov.cy/mcw/DA/DA.nsf/All/6762B5C0133EF5BCC225719B0028B6D6?OpenDocument, Ανάκτηση: 30 /4/08

Jacques Jouanna, Ιπποκράτης, μτφ. Δ. Τσιλιβερίδης, Ινστιτούτο του βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1998

78. Vul' FR "Lunar rhythms" in the course of the epileptic process, Zhurnal Nevropatologii I Psikhiatrii Imeni S.S. Korsakova (Moscow, Russia: 1952) [Zh Nevropatol Psikhiatr Im S S Korsakova] 1976 Dec; Vol. 76 (12), pp. 1875-9. http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=cmedm&AN=1015128&site=ehost-live

79. Χρίστου Δ., «Αμαθούς -Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.

7.Συνοψίζοντας

7.Συνοψίζοντας

Η αφήγηση μιας ιστορικής συνέχειας στον ελληνικό πολιτισμό σχετικά με τις κοινωνικές αντιλήψεις για την επιληψία προσπαθεί να μελετήσει τη διαδικασία πολιτισμικής αλλαγής που συντελέστηκε βάση το πιο πάνω πολύ-παραγοντικό σχήμα:

Η διαδικασία πολιτισμικής αλλαγής ως προς τις κοινωνικές αντιλήψεις για την επιληψία, υπήρξε μια μακραίωνη, κυρίως ενδογενής διαδικασία. Στην περίπτωση της θρησκείας (παρά την εξωγενή επίδραση της νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού) το μοντέλο ερμηνείας και συμβόλων διατηρεί τους θεούς τιμωρούς με επιληψία και τους θεούς θεραπευτές. Εξωγενής διαδικασία πολιτισμικής αλλαγής μπορεί να θεωρηθεί η επιρροή από τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό και επιστημονισμό.

Το κίνημα του Νεοελληνικού διαφωτισμού αλλά και η πρόσβαση στην εκπαίδευση σε διάφορες συγχρονίες σύμβαλε στην ορθολογική σκέψη και στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης (και κατ’ επέκταση ιατρικής γνώσης) όπως και στην κατάλυση στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Η ιατρική γνώση όπως και γενικότερα η επιστημονική γνώση διαχέεται εκλαϊκευμένη σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Ωστόσο η μεγαλύτερη συμβολή της ιατρικής γνώσης στην κοινωνική αποδοχή των ατόμων με επιληψία δεν ήταν η ερμηνεία της αλλά η ίαση των συμπτωμάτων της (με τη φαρμακοβιομηχανία).
Αν γνωρίζεις κάποιο με επιληψία αποτελεί θετικό παράγοντα αποδοχής των ατόμων με επιληψία όπως επίσης αν γνωρίζεις τι είναι η πάθηση. Τα μέσα επικοινωνίας ολοένα και αυξάνονται παρέχοντας τη δυνατότητα ενημέρωσης αλλά και επικοινωνίας (όπως η συμβολή του διαδικτύου στην ανάπτυξη ομάδων ταυτότητας με ψευδώνυμα).
Επίσης σε μια ανοικτή και δημοκρατική κοινωνία ισότιμης πρόσβασης, μπορεί να πολιτεύεται η ομάδα υπεράσπισης των ατόμων με τη συγκεκριμένη ταυτότητα για περισσότερα δικαιώματα αλλά και οι συμπολίτες τους να είναι πιο ανοικτοί για να τους στηρίξουν.
Όποιο και να είναι το κοινωνικό status της επιληψίας και οι κοινωνικές αντιλήψεις σε διάφορες συγχρονίες, εξαρτάται και από το κάθε άτομο αυτές οι κατασκευές της κοινωνίας στη συγχρονία του να μην αντιπροσωπεύουν μειονεκτική ταυτότητα. Το άτομο σε κάθε εποχή κατέχει τον νομιμοποιητικό ρόλο αλλά και τη δυνατότητα ανακατασκευής των δοσμένων συμβολικών δομών (όπως για παράδειγμα οι Ιπποκρατιστές, οι ατομικοί συντελεστές του Διαφωτισμού, άτομα με επιληψία που ασκούν πολιτική της ταυτότητας κ.α.).

Οι κοινωνίες χαρακτηρίζονται από την αναπηρία τους να αποδεχτούν το διαφορετικό. Αν το διαφορετικό, τρομακτικό, παράξενο, ανεξήγητο, έχει όνομα- είτε ονομάζεται σεληνιασμός, είτε ηράκλεια νόσος, είτε ιερά νόσος ή ιερά, είτε δαιμονισμός είτε επιληψία -έχει μια ταυτότητα, μπορεί να το διαχειριστεί. Το όνομα αποτελεί ταυτόχρονα και μια εξήγηση. Από την άλλη πλευρά, το όνομα αποσιωπάτε από ντροπή και το φόβο του στίγματος. Ανεξάρτητα από το όνομα και την ιστορία αυτής της ταυτότητας, τα άτομα με επιληψία έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζονται ισάξια χωρίς προκαταλήψεις. Αυτό στηρίζεται από πολλές ομάδες πάλης για μια πιο περιεκτική/ανοικτή δημοκρατική κοινωνία ισότιμης πρόσβασης.

6. Κοινωνικές αντιλήψεις και κοινωνικό στίγμα.

6. Κοινωνικές αντιλήψεις και κοινωνικό στίγμα.

Η επιληψία εμπεριέχει ως ταυτότητα την παθολογία αλλά και την κοινωνική κατασκευή σχετικά με αυτή. Ο Μ. αναφέρει πως «Ζούσα όμως με τον εφιάλτη της αρρώστιας μου που μου έγινε συνήθεια, το πήρα απόφαση ότι σε όλη μου τη ζωή θα κουβαλάω στους ώμους μου αυτό το βαρύ φορτίο. Ένιωθα άχρηστος που δεν μπορούσα να προσφέρω στη ζωή».[1]
Ακόμα και στο εικοστό αιώνα, κάποιες πολιτείες στην Αμερική, είχαν απαγορευτικούς νόμους για τα άτομα με επιληψία για να παντρευτούν ή να κάνουν οικογένεια . Επίσης κάποιες πολιτείες επέτρεπαν και τη στείρωση. Για την κατοχύρωση της απαγόρευσης των διακρίσεων βάση της αναπηρίας, το κογκρέσο ψήφισε το Americans with Disabilities Act του1990.[2]

Ο τρόπος αντιμετώπισης του κοινωνικού στίγματος είναι η εδραίωση της επιστημονικής ερμηνείας της επιληψίας; Η γνώση του τι προκαλεί την επιληπτική κρίση θα οδηγήσει στην κοινωνική αποδοχή του διαφορετικού; Μετά την ιπποκρατική εποχή, οι αντιλήψεις περί ιατρικού συνυπήρχαν με το υπερφυσικό μοντέλο.[3] Κατά την περίοδο του 18ου αι. οι ιατρικές ερμηνείες δημιουργούσαν τις δικές τους προκαταλήψεις, όπως στην περίπτωση του Tissot. Ωστόσο στην συγχρονία μας, σε αντίθεση με το παρελθόν κυριαρχεί το ιατρικό μοντέλο και ο ορθολογισμός. Οι επιληπτικοί ίσως στην πλειοψηφία τους αντιμετωπίζονται σήμερα πιο ισότιμα παρά ποτέ. Αποτελεί όμως απλά σχέση συνάφειας η στάση για την επιληψία και το ιατρικό μοντέλο. Μπορεί να επηρέασε το ιατρικό μοντέλο την αντιμετώπιση της κοινωνίας για την επιληψία αλλά ταυτόχρονα η ασθένεια έγινε πιο ιδιωτική. Μπορεί ίσως το ιατρικό μοντέλο να συμβάλλει με τον τρόπο που η παθολογία τις περισσότερες φορές να συγκαλύπτεται ιατρικά, να περιορίζεται στη σφαίρα του ιδιωτικού συμβάλλοντας έτσι στη σιωπή.
Το διαδίκτυο προσφέρει τη δυνατότητα σε άτομα που κρύβουν την συγκεκριμένη ταυτότητά τους, να μιλήσουν ανοικτά για αυτό αλλά και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους ανώνυμα (με ψευδώνυμα). Στο διαδίκτυο γράφονται αυτά που είναι πιο επίπονο να τεθούν στην μη εικονική πραγματικότητα, γιατί το άτομο αποστασιοποιείται από το κοινωνικό στίγμα και την ντροπή. Η Ελληνίδα blogger Nemertes, επισημαίνει:
Είμαι επιληπτική εδώ και 15 χρόνια. Μέχρι πριν ένα χρόνο δεν ήξερα κανέναν άλλο επιληπτικό. Όχι γιατί δεν υπήρχαν. Απλά γιατί όλοι το έκρυβαν. Άλλες, πολύ σοβαρότερες ασθένειες δεν έχουν την ίδια αντιμετώπιση. Είναι όμως η φύση της επιληψίας, ουσιαστικά οι κρίσεις, που κάνει τον επιληπτικό, αλλά και τους γύρω του, να ντρέπονται.[4] Η συγκεκριμένη blogger, μαζί με άλλους επιληπτικούς, δημιούργησαν πέρα από τα προσωπικά τους blogs και μια ενημερωτική ιστοσελίδα για την επιληψία.[5]
Ο Steven C. Schachter επισημαίνει και αυτός ένα μοτίβο κρυφής προσωπικής τραγωδίας για την επιληψία. Η επιληψία αποτελεί μυστική ταυτότητα. Θεωρεί πως δεν γνωρίζει να αναφέρει διασημότητες της συγχρονίας μας, που να έχουν επιληψία, επειδή ακόμα και σήμερα σε μια εποχή που οι επιληπτικές κρίσεις είναι γνωστό ότι είναι νευρολογικά φαινόμενα και όχι υπερφυσικά, οι παρανοήσεις και το στίγμα που είναι συνδεδεμένα με την επιληψία παραμένουν. Τα άτομα ανησυχούν ότι δημοσιοποιώντας την επιληψία τους θα έχει ως αποτέλεσμα την αρνητική αντιμετώπισή τους και θα βλάψει τις εργασιακές τους ευκαιρίες.[6]
Σε μια έρευνα, το 2006, για την κοινωνική ενημερότητα, την κατανόηση και τις αντιλήψεις ως αναφορά την επιληψία στην Ελλάδα, 19% πίστευαν ότι η επιληψία είναι είδος νοητικής διαταραχής,15% ως είδος παράνοιας και 91.8% ως εγκεφαλική διαταραχή. Ενώ 5.2%το θεωρούσε ως υπερφυσικό φαινόμενο .
Οι συγκεκριμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως η τάση της ελληνικής κοινωνίας ως αναφορά την απόρριψη των ατόμων με επιληψία, είναι χαμηλή. Οι αρνητικοί προγνωστικοί παράγοντες, ήταν η μεγαλύτερη ηλικία, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η έλλειψη εξοικείωσης με την επιληψία και οι λανθασμένες αντιλήψεις για αυτήν. Εισηγούνται έτσι την ενημέρωση συγκεκριμένων αμάδων για την ιατρική ερμηνεία της επιληψίας οπού θεωρούν ότι θα μειώσει την απόρριψη των ατόμων με επιληψία . [7] Παρόλα αυτά ακόμα και αν μελετηθεί ένα μεγάλο αντιπροσωπευτικό δείγμα, πρέπει να διερευνηθεί αν πράγματι υπάρχει αντιστοιχία του (α)ως προς την κοινωνική αποδοχή του ατόμου με επιληψία από τον ερωτούμενο με το (β) την αντίληψη του ερωτούμενου που έχει για τον εαυτό του, αν θα έπραττε όπως νομίζει ότι θα έπραττε.

Οι μη ρυθμιζόμενες επιληπτικές κρίσεις θέτουν περιορισμούς στην εκπλήρωση του κοινωνικού ρόλου του ατόμου(είτε αυτό σχετίζεται με το μαγείρεμα με φωτιά, την πολεμική του ικανότητα ή την ικανότητα οδήγησης). Η ανταγωνιστική κοινωνία δυσχεραίνει την εξεύρεση εργασίας και το άτομο κρίνεται από την παραγωγική του αξία.[8] Η πεποίθηση ότι το άτομο με επιληψία μπορεί να είναι λιγότερο παραγωγικό ή εξαρτώμενο από ένα άλλο χωρίς επιληψία, είναι ρυθμιστική σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Στη συγκεκριμένη ελληνική έρευνα ως προς την εργοδότηση ενός ατόμου με επιληψία, 37.7% ήταν θετικοί, 47.8% ήταν σκεπτικοί, ενώ 12.8% ήταν ενάντια. Σήμερα, παρά τις οικονομικές αλλαγές προς μια ανταγωνιστική κοινωνία, το άτομο με επιληψία έχει περισσότερες ευκαιρίες να συμμετέχει με περισσότερους τρόπους στην παραγωγική διαδικασία παρά ποτέ. Αυτό είναι εφικτό κυρίως λόγω της ανάπτυξης της φαρμακοβιομηχανίας που πετυχαίνει την ίαση, σε αρκετές περιπτώσεις, των συμπτωμάτων. Το άτομο ρυθμίζει τις επιληπτικές του κρίσεις, η παθολογία/απόκλισή του γίνεται ιδιωτική και κατ’ επέκταση γίνεται πιο παραγωγικός και αποδεκτός.
Επιπρόσθετα με τη σύγκριση της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας με το παρελθόν της, ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η διαπολιτισμική σύγκριση με μια άλλη σύγχρονη «αναπτυσσόμενη» κοινωνία, με άλλο οικονομικό μοντέλο αλλά και περιορισμένη ιατρική περίθαλψη. Σε κοινωνίες αναπτυσσόμενες όπως στην Αφρικανική Σαχάρα, ο συνδυασμός της φτώχειας, των προσδοκιών από τους κοινωνικούς ρόλους, της περιορισμένης ιατρικής φροντίδας και των παραδοσιακών πιστεύω, περιορίζουν σημαντικά τις ζωές των ατόμων με επιληψία. Για παράδειγμα οι γυναίκες με επιληψία θεωρούνται ανίκανες να φροντίσουν παιδιά, να μαγειρέψουν σε φωτιά, να φέρουν νερό, έτσι που να αποτελούν μειονεκτική επιλογή συζύγου έτσι που είναι πιθανό να καταλήγουν στην πορνεία. Σε αγροτικές πολυγαμικές περιοχές της νότιας Ζάμπια, οι άντρες με επιληψία είναι λιγότερο πιθανό να παντρευτούν.[9] Όμως ακόμα και αν ερμηνεύει κάποιος την επιληψία στην Ελλάδα, με το ιατρικό μοντέλο, το 45,4% ερωτηθέντων αν θα δέχονταν να παντρευτούν αυτοί οι το παιδί τους με άτομο που έχει επιληψία, δήλωσαν ότι θα το απόφευγαν 21% θα ήταν πολύ διστακτικοί και 22,8 λίγο διστακτικοί.[10]
[1]Μ, http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008
[2] Steven C. Schachter , History of epilepsy,ό.π.
[3] Comte's thesis of the 3 stages of Western culture's interpretation of natural phenomena
[4] Nemertes, Ελληνίδα blogger με επιληψία. http://nemertes.psfiles.com/?p=476
[5] www.lowcarblife.org.
[6] Steven C. Schachter, Contemporary Celebrities with Epilepsyhttp://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_contemporary ,Τελευταία τροποποίηση:12/15/06
[7] Diamantopoulos N., J.Kaleyias, Tzoufi, M. and Kotsalis Ch. , A Survey of Public Awareness, Understanding, and Attitudes toward Epilepsy in Greece, Epilepsia, 47(12):2154–2164, 2006, Blackwell Publishing, Inc.C_ 2006 International League Against Epilepsy ,copyright 2002 EBSCO Publishing.
[8] theories of Weber
[9]Baskind R., Birbeck G. L. «Epilepsy-associated stigma in sub-Saharan Africa:
The social landscape of a disease», Epilepsy & Behavior 7 (2005) 68–73, www.sciencedirect.com
[10] Diamantopoulos N., J.Kaleyias, Tzoufi, M. and Kotsalis Ch. , A Survey of Public Awareness, Understanding, and Attitudes toward Epilepsy in Greece, ό.π.

5.Ορθολογισμός, ιατρική ερμηνεία της επιληψίας και φαρμακοβιομηχανία.

5. Ορθολογισμός, ιατρική ερμηνεία της επιληψίας και φαρμακοβιομηχανία.

Θεραπευτικές πρακτικές
Διάφορες θεραπευτικές πρακτικές χρησιμοποιούνται στην πορεία της ιστορίας, ανάλογα με την ερμηνεία του θεραπευτή. Αξίζει ωστόσο να αναφέρουμε τη μακρά χρήση των θεραπευτικών φυτών. Ο Ιπποκράτης (460 - 377 π.X.), στο Περί φυτών ιστορίας, αναφέρεται στην παιωνία, ως αντισπασμωδικό στην επιληψία και σε άλλες νευρολογικές παθήσεις. [1] Ιατροί σε διάφορες συγχρονίες όπως ο Αρεταίος,[2] ο Γαληνός (131-202 μ.Χ.)[3] αναζητούσαν τη θεραπεία της επιληψίας.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, οι γιατροί είχαν επίγνωση του προβλήματος της επιληψίας και των δυσκολιών της θεραπείας της. Ο ι κυριότερες θεραπευτικές τους εισηγήσεις βασίζονταν στην κατάλληλη δίαιτα όπως του Ορειβάσιου (4ος αι.).[4] Ο Αέτιος (ΣΤ' αιώνας μ.Χ.) εμμένει και αυτός στη σωστή δίαιτα και προτείνει ως θεραπεία της παιδικής επιληψίας τη ρίζα γλυκοσίδης ή παιώνιας.[5] Τη ρίζα παιωνίας συναντάμε και στη φαρμακολογία του 19ου αιώνος.[6] Ο Παύλος ο Αιγινήτης (7ος αι.) πρότεινε μυαλό κουνελιού ή κόκορα μέσα σε κρασί. [7] Για τη θεραπεία των σπασμών ασχολείται και ο Θεοφάνης Νόννος (Ι' αιώνας μ.Χ).[8] Ο Μιχαήλ Ψύλλος (τον 11ο αι.) που συσχέτιζε την επιληψία με την σελήνη θεωρούσε πως δεν υπήρχε θεραπεία.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, που υπέφερε από επιληψία, έκανε μασάζ και βελονισμό για να καταπραΰνει τη νευραλγία και τους πονοκεφάλους του.[9] Επίσης στους Ρωμαίους ήταν διαδεδομένη η αντίληψη ότι το ανθρώπινο αίμα είχε θεραπευτικές δυνάμεις .Άτομα με επιληψία , την εποχή του Καίσαρα, έπιναν αίμα από κτυπημένους μονομάχους.[10]Κάποιες από τις θεραπείες στις αρχές του 19ου αι. βελτίωναν την κατάσταση του ασθενή για 2 με 12 εβδομάδες, αλλά ο Esquirol υποστήριζε, για τις θεραπείες του, ότι δεν ήταν το φάρμακο αλλά η πίστη στο φάρμακο που προκαλούσε προσωρινή ύφεση.[11]
Οι νευρολόγοι John Hughlings Jackson, Russell Reynolds, και Sir William Richard Gowers (1859-1906) εγκαινιάζουν τη μοντέρνα ιατρική εποχή της επιληψίας.[12] Το 1912 αρχίζει η ιστορία της φαρμακοβιομηχανίας για τους επιληπτικούς ασθενείς. Δύο ανεξάρτητες ομάδες χημικών, δημιούργησαν το Phenobarbital, με το όνομα Luminal.[13]Η ιατρική γνώση και η φαρμακευτική συνεχώς αναπτύσσεται αλλά το μυστήριο και η υποκειμενικότητα για τον εγκέφαλο και την επιληψία παραμένει. Μερικές φορές ακόμα, τα άτομα που αναζητούν θεραπεία εκφράζουν την απαξία τους για το ιατρικό επάγγελμα, όπως για παράδειγμα ο Μ. , σχετικά με τη ζωή του ως επιληπτικός αναφέρει «Όσο για τους ανθρώπους που έδωσαν τον όρκο του Ιπποκράτη, τι να πει κανείς».[14]
Το 1920 (όταν υπήρχαν ελάχιστες αποτελεσματικές θεραπείες για την επιληψία) διαπιστώνεται, στην Ευρώπη, η ευεργετική επίδραση της νηστείας, έτσι κάνουν αρχή οι κετογενικές δίαιτες. Χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα σε ανθεκτικές από φάρμακα επιληψίες, σε συνδυασμό με τη συμβατική φαρμακευτική αγωγή. Αυτή η ειδική δίαιτα, δημιουργήθηκε βάση μερικών μεταβολικών επιδράσεων που συνέβαιναν κατά τη νηστεία, όπου μείωνε τις κρίσεις σε κάποια άτομα. [15]

Η επιστήμη (και κυρίως η ιατρική) επηρεάζει τις κοινωνικές αντιλήψεις για την επιληψία, και σε ένα βαθμό ο ασθενής αποδεσμεύεται από τα συμπτώματα της παθολογίας, αντιμετωπίζεται σαν πελάτης ο οποίος δοκιμάζει τις θεραπείες και στηρίζει τη φαρμακοβιομηχανία. Τα φάρμακα ολοένα και βελτιώνονται και ευχή όλων η ίαση της παθολογίας. Επίσης μεγαλώνει το εύρος της ταυτότητας με καινούριες κατηγοριοποιήσεις που πριν δεν στιγματίζονταν ως επιληψία, όπως οι αφαιρέσεις.

Ο εκδημοκρατισμός στην αρχαία Αθήνα οδήγησε στον ορθολογισμό.

Επίσης το κίνημα του Νεοελληνικού διαφωτισμού σύμβαλε στην ορθολογική σκέψη και στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης (και κατ’ επέκταση ιατρικής γνώσης) όπως και στην κατάλυση στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Η Γαλλική επανάσταση που επηρέασε όλη την Ευρώπη, άλλαξε την αντίληψη για τη θέση των θετικών επιστημών όχι μόνο στην παιδεία αλλά γενικότερα στον τρόπο σκέψης της κοινωνίας. Λόγιοι της εποχής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οι οποίοι επηρεάστηκαν από την ευρωπαϊκή σκέψη, επιχείρησαν να διαμορφώσουν μια νέα αντίληψη για την παιδεία. Να προωθήσουν τον ορθό λόγο, τις κατακτήσεις της νεότερης επιστημονικής κριτικής σκέψης, τον απαλλαγμένο από προλήψεις και δεισιδαιμονίες στοχασμό.[16] Ο Ρήγας Βελεστινλής στην Ελληνική Νομαρχία αναφέρει για τους νέους της εποχής του ότι « η Λογική και η Φυσική ήνοιξαν τους οφθαλμούς των περισσοτέρων».Το βιβλίο του «Φυσικής Απάνθισμα» γράφτηκε σε μια εποχή όπου τα κείμενα που ερμήνευαν φυσικά φαινόμενα και διαμόρφωναν συλλογικές νοοτροπίες και αντιλήψεις στους ελληνόφωνους, περιλάμβαναν στοιχεία από την εκκλησιαστική φιλολογία, με πολλές δεισιδαιμονίες.[17]
Η πρόσβαση μετέπειτα στην (υποχρεωτική, δωρεάν) εκπαίδευση συμβάλλει στην ορθολογική σκέψη. Η ιατρική γνώση όπως και γενικότερα η επιστημονική γνώση διαχέεται εκλαϊκευμένη σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή.





[1] Παιωνία, η βασίλισσα των βοτάνων NIKH ΓOYΛaNΔPHhttp://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_26/09/2004_1283315 όπως ανακτήθηκε στις 9 Δεκ. 2007 Νίκος Σαμαρίδης N.D. Φυσιοπαθητικός - Βοτανολόγος Α.Π.Θ.mailto:%20nsamaridis@in.gr

[2] "Του καρδαμώμου και σινήπιος και υσσώπου της κόμης, ίριδος της ρίζης μέρος (κρίνος, iris florentina) συν νίτρου διπλασίω, πεπέρεως ες τρίτον, μέλιτι φυράσαντα ομού, τα πάντα, διαστήσαντα την γένην, εις το στόμα εγχέειν, ατάρ και έτι προσωτέρω των παρισθμίων, όπως καταπίοιεν". από Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[3] Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.και ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜ., "Η βοτανοθεραπεία στους αρχαίους Ελληνες ιατρούς"
[4] RAMOUTSAKI, I. A. , DIMITRIOU H. AND KALMANTI M., Management of childhood diseases in the Byzantine period: VII – Epilepsy, Pediatrics International (2002) 44, 551–552, copyright 2002 EBSCO Publishing.

[5] Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[6] ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜ., "Η βοτανοθεραπεία στους αρχαίους Ελληνες ιατρούς" ό.π.
[7] RAMOUTSAKI, I. A. , DIMITRIOU H. AND KALMANTI M., Management of childhood diseases in the Byzantine period: VII ό.π.
[8] Ακάνθης λευκής το σπέρμα πινούμενον […] λούειν και εις υδρέλαιον εμβιβάζειν. Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[9] http://www.in2life.gr/wellbeing/health/articles/96073/article.aspx όπως ανακτήθηκε στις 11 Δεκ. 2007 Μασάζ: ”Βάλσαμο” με ιστορία ... χιλιετιών πηγή: Iatronet της Αναστασίας Κουλένκο (*)
[10] Steven C. Schachter, World Leaders ,Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_leaders,
[11] Devinsky J., «A diary of epilepsy in the early 1800s», Epilepsy & Behavior 10 (2007) 304–310http://www.sciencedirect.com/ σ.309
[12] Steven C. Schachter , History of epilepsy,ό.π.
[13] Steven C. Schachter , History of epilepsy,ό.π.

[14] Μ, http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008
[15] Steven C. Schachter , History of epilepsy,ό.π.
[16] Γιαννόπουλος, Ν., Καρδάρας Γ. , «Ο Ρήγας Βελεστινλής και το επαναστατικό του όραμα» ,Ιστορικά θέματα ,τεύχος 16, Μάρτιος 2003, σ.16

[17] Γιαννόπουλος, Ν., Καρδάρας Γ. , «Ο Ρήγας Βελεστινλής και το επαναστατικό του όραμα» ,ό.π. , σσ.16-17

Β. Η επιληψία κατά την περίοδο του Χριστιανισμού

Β. Η επιληψία κατά τον Χριστιανισμό

Η ασθένεια στο χριστιανισμό έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Ο πάτερ Πορφύριος, αισθανόταν την ασθένεια ως αγάπη Χριστού. Θεωρούσε πως ήταν αμαρτωλός και με τις ασθένειες, προσπαθούσε ο θεός να τον εξαγνίσει.[1] Η επιληψία είναι ασθένεια και οι ασθένειες ερμηνεύονται ως συνέπεια των αμαρτιών δικών σου ή της οικογένειας σου. Ο Γ. Κωνσταντίνου αναφέρει πως αιτία της ασθένειας στις γραφές είναι η αμαρτία. Πέρα από τη διάκριση και των φυσικών αιτιών, αποτελούν ενέργειες των ακάθαρτων πνευμάτων. Άλλα νοσήματα στέλνονται από τον Θεό, ως τιμωρία αμαρτημάτων (π.χ. στον Ηρώδη, στην Μαριάμ, τους Φιλισταίους κ.α. ). [2]
Ωστόσο η επιληψία δεν αποτελεί μόνο μια πολύ σοβαρή ασθένεια αλλά συνήθως ερμηνεύετε στο πλαίσιο του δαιμονισμού. Ο Χριστός, ο Απόστολος Αντρέας, ο Άγιος Τύχωνας και άλλοι λέγετε ότι θεράπευσαν άτομα από την επιληψία . Ο Άγιος Τύχωνας λέγεται ότι καταράστηκε κάποιον με επιληψία και τα ερείπια της εκκλησίας του θεράπευαν την ασθένεια . Ωστόσο επιληψία δεν είχαν μόνο δαιμονισμένοι αλλά και Άγιοι .Ο Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης ο Ελεήμων έπασχε από επιληψία. Υποστηρίχθηκε επίσης, ότι η επιληψία κροταφικού λοβού ερμηνευόταν ως θαύμα και συνοδευόταν από θρησκευτική πίστη.

Η επιληψία στην Αγία Γραφή

Το ότι η κατοχή υπήρξε εξαρχής τμήμα του συστήματος πεποιθήσεων του Χριστιανισμού και είναι σήμερα αναγνωρισμένη πρακτική του Καθολικισμού και ορισμένων προτεσταντικών δογμάτων, οφείλεται ίσως στο ότι η Καινή Διαθήκη περιλαμβάνει τον εξορκισμό ανάμεσα στα θαύματα που εκτέλεσε ο Ιησούς.[3]

Στον Ιουδαϊσμό ,ειδικότερα, υπήρχε η τάση να αποδίδονται όλες οι ασθένειες στην επιρροή δαιμόνων. Ωστόσο οι ραβίνοι ήταν επίσης γνώστες της συγγενούς φύσης της επιληψίας και επέβαλαν απαγόρευση να παντρευτεί κάποιος γυναίκα από οικογένεια με επιληψία.(Yebam. 64.2).Δεν υπάρχουν σαφείς στοιχεία για αναφορές στην επιληψία στην Εβραϊκή βίβλο, παρά την αναφορά σε στον Ψαλμό ρκα,6 [4]Την ημέραν ο ήλιος δεν θέλει σε βλάψει , ουδέ η σελήνη την νύκτα.[5]
Έχει υποστηριχθεί ότι ο Saul και ο Ezekiel ίσως να έπασχαν από επιληψία, αλλά ο αποκλίνον τύπος συμπεριφοράς τους, ερμηνεύεται καλύτερα με άλλους τρόπους .[6]

Όπως αναφέρεται στα ευαγγέλια του Ματθαίου , του Μάρκου και του Λουκά ,πολλά από τα άτομα που θεράπευσε ο Ιησούς, αποκαλούνται δαιμονιζόμενοι . [7] Η περιγραφή της συμπτωματολογίας, ωστόσο, δεν συμπίπτει πάντα με επιληψία . Τα δαιμόνια μπορούσαν να κάνουν τον άνθρωπο φρενοβλαβή, άλαλο, τυφλό και άλαλο και άλλοτε επιληπτικό.[8] Παρόλο που υπάρχουν και άλλες αναφορές σε παρόμοιες ασθένειες στα Ευαγγέλια (όπως στο κατά Μάρκο 1.26 για πνεύμα ακάθαρτο), δεν παρουσιάζονται ως επιληψία και πιο πιθανό να μη σχετίζονται με οργανικά αίτια..[9]
Θεωρείται πως υπάρχουν μόνο δύο ξεκάθαρες αναφορές στη Βίβλο για την επιληψία . Υπάρχει μια πλήρης αναφορά της κατάστασης του επιληπτικού αγοριού (κατά Μάρκο,θ.14-29) και μια αναφορά στον Ματθαίο 4.24. Και στις δύο περιπτώσεις η ασθένεια παρουσιάζεται να είναι αποτέλεσμα της επιρροής ενός ακάθαρτου πνεύματος .Μια τέτοια άποψη καθρέπτιζε τις αντιλήψεις της τότε συγχρονίας. [10]

Κατά Μάρκο (θ.14-29)ο Ιησούς θεραπεύει ένα αγόρι με επιληψία , περιγράφοντας την κρίση και τα επακόλουθα της. [11] Διδάσκαλε , έφερα προς σε τον υιόν μου έχοντα πνεύμα άλαλον , και όπου πιάση αυτόν , σπαράττει αυτόν και αφρίζει και τρίζει τους οδόντας αυτού και ξηραίνεται . [12]Το αγόρι είχε αυτά τα συμπτώματα παιδιόθεν . Ο Ιησούς πρόσταξε το πνεύμα το ακάθαρτο, το άλαλο, το κωφό, να εξέλθει από αυτόν, τέλος το αγόρι που φαινόταν σαν νεκρός σηκώθηκε με τη βοήθεια του Ιησού . Η περιγραφή του αγοριού με επιληψία στο κατά Μάρκο (θ), υποστηριζόμενο από τα άλλα συνοπτικά ευαγγέλια, περιγράφει μια επιληπτική κρίση grand mal .[13]
Ο Μάρκος και ο Λουκάς τονίζουν τα δαιμονικά στοιχεία της ιστορίας αλλά ο Ματθαίος χρησιμοποίει και τον όρο σεληνιάζεται.[14]
Ο Λουκάς (Θ, 37) αναφέρει ότι ο πατέρας λέει αναφερόμενος προς τον γιό του, δαιμόνιον πιάνει αυτόν . Επίσης το δαιμόνιον τον έριξε κάτω …και ο Ιησούς διέταξε το πνεύμα το ακάθαρτο και γιάτρεψε το παιδί.[15] Οι τρεις εκδοχές της ιστορίας διατηρούν ωστόσο την παράδοση ότι ο Ιησούς διέταξε το ακάθαρτο πνεύμα να αφήσει το αγόρι έτσι ώστε να επέλθει η θεραπεία .[16] Τα αίτια της ασθένειας θεωρούνταν κατά Ματθαίο να είναι η κατοχή από δαίμονα (Ματθαίος ιζ, 14). [17]Ο πατέρας παρακαλεί να ελεήσει τον γιό του διότι σεληνιάζεται και κακώς πάσχει. Με την έξοδο του δαιμονίου, το παιδί θεραπεύτηκε αμέσως .[18]
Η άλλη αναφορά που γίνεται για την επιληψία είναι στο κατά Ματθαίον (δ.24. ) όπου πάλι χρησιμοποιείται από τον Ματθαίο και μόνο, ο όρος σεληνιασμός να περιγράφει την ίδια κατάσταση με τον δαιμονισμό (και δαιμονιζομένους και σεληνιαζομένους ).[19]

· Επιληψία και θρησκευτικά πρόσωπα.
Ένας αριθμός ατόμων διακεκριμένων στην Θρησκεία είχαν επιληψία. Οι Devinsky και Lai συμπεριλαμβάνουν ανάμεσα στους διάσημους επιληπτικούς των θρησκειών τον Ezekiel στον Εβραϊσμό, τον Mohammed (569–623) του Ισλάμ και τον Buddha ( 563–483 π.Χ.) . [20] Σύμφωνα με τον Dr. J. Engel, ίσως υπάρχει συνάφεια επιληπτικών συμπτωμάτων με τα πιστεύω αυτών των ατόμων.[21] Παρόλο που ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες όπως το στίγμα, συμβάλλουν στις θρησκευτικές εμπειρίες με την επιληψία, ένας νευρολογικός μηχανισμός πολύ πιθανό να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.[22] Μια άλλη έρευνα υποστηρίζει ότι το φαινόμενο της αισθητής παρουσίας μπορεί να προκύψει ως επιληπτική αύρα με ή χωρίς θρησκευτική ερμηνεία. Πιθανή θρησκευτική ερμηνεία πιθανό εξαρτάται από το συγκεκριμένο εθνο-πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου.[23]








Ο Απόστολος Παύλος

Ο Steven Schachter κάνει αναφορά στις εμπειρίες του Αγίου Παύλου, συσχετίζοντάς τες με επιληπτικές κρίσεις.[24] Στο δρόμο για τη Δαμασκό, είδε ένα εκτυφλωτικό φως γύρω του. Έπεσε στο έδαφος και τυφλώθηκε προσωρινά, χωρίς να μπορεί να φάει ή να πιεί. Κάποιοι θεωρούν να είχε επιληψία κροταφικού λοβού που περιστασιακά εκδηλωνόταν σε δευτερεύον τονικο-κλονικές κρίσεις.[25] Στους Κορινθίους Β ΄(κεφ.ιβ΄.7) ο Παύλος αναφέρει πως και δια να μη υπεραίρωμαι δια την υπερβολή των αποκαλύψεων , μοι εδόθη σκόλοψ εις τη σάρκα , άγγελος Σατάν, δια να με ραπίζει, δια να μη υπεραίρωμαι.[26]Και αυτό το σημείο έχει επίσης θεωρηθεί από ορισμένους ακαδημαϊκούς , ότι συναινεί προς την επιληψία. [27] Είναι απίθανο να ήταν ιδιοπαθής επιληψία με βάση το αργό της ξεκίνημα, πιο πιθανό να είναι μετατραυματική . Αλλά είναι ξεκάθαρη η κροταφική της σχέση με τις εξωσωματικές εμπειρίες που αναφέρεται (2 Cor. 12.2–4) Πιθανότατα προκλήθηκε από σοβαρό τραύμα , από τα πολλά κτυπήματα ή λιθοβολισμούς (άπαξ ελιθοβολήθην ) (2 Cor. 11.23–25). [28]


Οι Άγιοι θεραπευτές

H Εκκλησία έχει άγιους - θεραπευτές για το "Δαιμονιζόμενο παιδί", όρος που περιλαμβάνει όλες τις μορφές των ψυχικών νόσων και την επιληψία, όπως ο Όσιος Ιωάννης ο Χοζεβίτης, η Οσία Απολλιναρία, ο Όσιος Στέφανος, ο Όσιος Λουκάς, ο Όσιος Μακάριος ο Αλεξανδρινός, ο Όσιος Κύριλλος ο Φιλεώτης κ.ά.[29] O Νεοκλής Κυριαζής, στα Κυπριακά χρονικά του 1926, αναφέρει ότι στο χωριό Αραδίππου (Λάρνακα) τιμόταν ο Απόστολος Λουκάς και ως θεραπευτής της επιληψίας. Επίσης ο Άγιος Μάμας θεωρείτο θεραπευτής της επιληψίας.[30]

Ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μιλά για την μαγεία και προτρέπει τους ασθενείς να προστρέχουν εις τον Χριστό και τους Αγίους και όχι σε μάγους και στον Διάβολο. Επίσης αναφέρει ότι ο Χριστός όταν ήταν στη γη γιάτρευσε χιλιάδες ασθενείς και τώρα ιατρεύει αυτούς που θα τον επικαλεσθούν μετά πίστεως. «Δεν είναι τόσοι και τόσοι οι ιατροί, οι Απόστολοι, οι μάρτυρες,[…]οίτινες έλαβον από τον Χριστόν χάριν και δύναμιν, δια να ιατρεύσουν κάθε είδος ασθενείας;» Επιπρόσθετα περιγράφει την εκκλησία ως κοινό νοσοκομείο πασχόντων τόσο στη ψυχή όσο και στο σώμα. Τους παρηγορεί, τους βοηθά και τους ιατρεύει με τους αγιασμούς και με τα θεία μυστήρια.[31]

Επιπρόσθετα υπάρχουν αναφορές θαυμάτων σε σχέση με την επιληψία από τον Απόστολο Ανδρέα στην Πάτρα.. Ο μαθηματικός των Αθηνών Στρατοκλής, ήρθε στην Πάτρα. Μαζί του έφερε τον πιστό του υπηρέτη Αλκαμανά, ο οποίος έπασχε από επιληψία. Όταν κάποτε ο υπηρέτης υπέστη μια δεινή κρίση, χρειάστηκε να προστρέξουν στον Απόστολο Ανδρέα για να θεραπεύσει (το δυστυχή Αλκαμανά). [..]. Έτσι ο Στρατοκλής και η Μαξιμίλλα πίστεψαν στο Χριστιανισμό και βαπτίστηκαν από τον Απ. Ανδρέα. [32]

Η επιληψία αναφέρεται στην Κλίμακα του Αγίου Ιωάννη του Σιναϊτου (525/600 μ. Χ.), σε δύο σημεία ,για τον θυμό και την υπερηφάνεια. Η αναφορά της επιληψίας λειτουργά ως παράδειγμα μιας πολύ δυσάρεστης κατάστασης, που το άτομο επιλέγει αντί να προσπαθεί για την ηθική του ανύψωση.[33]

Ο Άγιος Τύχωνας και η επιληψία

Ο Ιωάννης ο Ελεήμονας κατέγραψε την προφορική παράδοση, για τη ζωή του συντοπίτη του, Άγιου Τύχωνα, κατά το 2ο ήμισυ του 6ου αι. – αρχές του 7ου αι. Ο Άγιος Τύχωνας έζησε τέλη του 4ου –αρχές του 5ου αι., με διάστημα όχι μεγαλύτερο από δύο αιώνες. [34] Ήταν επίσκοπος της Αμαθούντας ,γιος ψωμά . Είναι ο προστάτης της Αμαθούντας και των αμπελοκαλλιεργητών στην Κύπρο . Τιμάται στις 16 Ιουνίου .[35] Έκανε θαύματα και λέγετε ότι έφερε στη ζωή ένα ξερό φύλλο αμπελιού. [36] Ήταν επίσκοπος ανάμεσα στα τελευταία στοιχεία παγανιστικού πολιτισμού στο νησί και εναντιώθηκε στη λατρεία της Αφροδίτης. Σε μια γιορτή της Αφροδίτης, πομπή ανδρών και γυναικών χόρευαν και τραγουδούσαν πίσω από το άγαλμα της θεάς. Όταν πέρασαν έξω από τον χριστιανικό ναό, ο Άγιος Τύχωνας τους σταμάτησε και λαός έσπασε το είδωλο της θεάς. [37]
Μια φορά ο Άγιος Τύχωνας μπήκε σε αρχαιοελληνικό ναό κρατώντας ένα φραγγέλιο και έδιωξε από εκεί την ιέρεια της Αρτέμιδος την Άνθουσα .[38] Ωστόσο άλλοι συγγραφείς αποδίδουν την αναφορά στη θεά Αφροδίτη και όχι στη θεά Άρτεμη . [39] Ίσως πρόκειται για λάθος του κειμένου (αυτού που αναφέρεται ο Usener το 1907, σε χειρόγραφο του 11ου αι.). [40]Είναι γνωστό ότι στην Αμαθούντα λατρευόταν η Αμαθούσια Αφροδίτη(Αριάδνη).[41] Σε αυτό το σημείο, υπάρχει μια σχέση συνάφειας με το λάθος , η θεϊκή καταγωγή της ασθένειας και θεραπείας στον παγανισμό, αποδιδόταν στη θεά Άρτεμη. Αργότερα και στον Άγιο Τύχωνα. Επίσης στην Αμαθούντα λάτρευαν τον Ηρακλή, με τη μορφή του Τυρίου θεού Μελκάρθ.[42]
O Άγιος Τύχωνας θεωρείτε πως εν ζωή, θεράπευσε πολλούς δαιμονισμένους.[43] Ο Παπασταύρος αναφέρει πως τα θαύματα συνεχίστηκαν την μέρα της κηδείας του και αργότερα. Η εκκλησία στην οποία βρίσκονται και τα λείψανα του εξακολουθεί να είναι ιατρείον ποικίλων νοσημάτων. [44]

Ο Ιωάννης ο Ελεήμονας στη βιογραφία του Άγιου Τύχωνα, αναφέρει την θεραπεία ενός κωφού και άλαλου παιδιού, μετά τον θάνατο του Αγίου. [45] Το παιδί περιγράφεται με συμπτώματα επιληψίας ,ενώ συσχετίζεται στο ίδιο το κείμενο , με την αναφορά του ευαγγελίου στο (επιληπτικό) δαιμονιζόμενο παιδί.
Η περιγραφή της επιληπτικής κρίσης είναι αρκετά λεπτομερής. […]το παμπόνηρο δαιμόνιο προκάλεσε στο άρρωστο παιδί σπασμούς και το έρριψε […] δημιουργώντας σ’ αυτό τριγμούς των οδόντων, υποχρεώνοντας το να βγάζει από το στόμα του αφρούς , να συστρέφει τα μάτια του , να στρεβλώνει τα χείλη του πολύ φοβερά και ανάλογα να λυγίζει όλα τα μέλη του σώματός του[46]. Παρά το ότι κατηγοριοποιείται ως μια από τις τρεις ασθένειες του παιδιού(νοσήματι) , περιγράφεται περιφραστικά ότι το παιδί είχε γίνει κατοικία πονηρού δαίμονα από τον οποίο είχε και τη γλώσσα δεμένη να μη λαλή και τα αυτιά κουφά να μην ακούει .[47]Επίσης αναφέρεται στο κείμενο ότι ο Χριστός μπορούσε να τους ελευθερώσει από τον δαίμονα που τους ταλαιπωρούσε .[48] Οι γονείς πήραν το παιδί στα θαυματουργά λείψανα του Αγίου και παρακαλούσαν για την θεραπεία του. Έμειναν αρκετό καιρό στο ναό και πίστευαν ότι αυτοί ευθύνονταν, με τις πολλές τους αμαρτίες ,για την παραμονή της ασθένειας στο παιδί τους , όπως αναφέρει ο πατέρας . [49] Παρουσιάζεται επίσης το ίδιο το δαιμόνιο να μιλάει μέσα από το άλαλο παιδί: […] με καταδιώκει με μαστίγιο ,μου στερεί με βία την κατοικία μου και με εξορίζει από αυτή την εστία μου. Τέλος αναφέρεται ότι μόλις έφυγε το δαιμόνιο ,το παιδί έγινε καλά , δυνάμωσε στο σώμα , στη ψυχή και στο νου. [50]

Στην Αμαθούντα υπάρχουν ακόμα τα ερείπια της εκκλησίας αφιερωμένης στον Άγιο Τύχωνα. Λέγεται, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ότι ένας σατανικός επίσκοπος την κατέστρεψε και ότι ο Άγιος τιμώρησε τον επίσκοπο με την ασθένεια της επιληψίας.[51] Έτσι μέχρι σήμερα όσοι πάσχουν με επιληψία επισκέπτονται τα ερείπια του ναού, τα οποία όπως πιστεύουν έχουν θεραπευτικές ικανότητες.[52] Φαίνεται από την αφήγηση αυτή, η αντίληψη πως μια αιτία της επιληψίας είναι η αμαρτία (η πράξη του επίσκοπου) αλλά και η πίστη σε θεούς/αγίους- θεραπευτές όπως και στην περίπτωση της θεάς Άρτεμης και τιμωρούς Αγίους /Θεούς όπως η Ήρα .

Υπάρχουν αναφορές πως εκκλησία στην περιοχή καταστράφηκε από τους Άραβες 2 φορές.[53] Ίσως η εκκλησία καταστράφηκε από τις αραβικές επιδρομές. Η πόλη άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών (649 μ.Χ.). Η πρωτοχριστιανική εκκλησία του 5ου αι., φαίνεται να συνέχισε την ύπαρξή της και μετά την καταστροφή της πόλης στα μέσα του 7ου αι μ.Χ.. [54] Υπήρξαν αρκετές αραβικές επιδρομές, όπως το 647, το 653, το 744, το 806, το 904 και το 965 μ.Χ.. Ίσως πάλι να την εγκατέλειψαν οι ίδιοι οι κάτοικοι (με τη συναίνεση του επίσκοπου) για να μη φαίνεται από τη θάλασσα ο οικισμός.
Η πόλη κατελήφθη και καταστράφηκε ολοκληρωτικά το 1191 μ.Χ. από τους σταυροφόρους του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου.[55] Επίσης ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός αναφέρει …μέχρι…των Λουζινιανώ ,ήτον η Καθεδρική Εκκλησία του Επισκόπου ακαίρεος.[56] Το 1196μ.Χ.,την περίοδο του Αμάλριχου εγκρίνετε η εγκατάσταση ενός Λατίνου αρχιεπισκόπου με έδρα την Λευκωσία και τριών Επισκόπων με έδρες την Πάφο, τη Λεμεσό και την Αμμόχωστο. Επίσης για να ενισχυθούν οικονομικά, απέσπασαν κτήματα από την περιουσία των ορθοδόξων Εκκλησιών και μονών.[57] Το 1220 και ο Καρδινάλιος Πελάγιος, με συμβούλιο Λατίνων επισκόπων περιόριζαν τα δικαιώματα του ορθόδοξου κλήρου. Ενώ το 1222 αποφασίστηκε η αφαίρεση όλων των κτημάτων και η κατάργηση των επισκόπων. Σε αυτό αντέδρασαν έντονα οι Ορθόδοξοι επίσκοποι. Τελικά, με παπική απόφαση περιορίζονται οι επισκοπές της Κύπρου από 14 σε 4 και η επισκοπή Αμαθούντος προσαρτήθηκε στη γειτονική επισκοπή Λεμεσού. Αλλά επειδή εκεί ήταν η έδρα του Λατίνου επισκόπου, η έδρα των Ορθοδόξων μεταφέρθηκε σε μικρά χωριά.[58]Ο Επίσκοπος Λεμεσού βρισκόταν στα Λεύκαρα.[59] Ίσως ο επίσκοπος στον οποίο αναφέρεται η αφήγηση από τη λαϊκή παράδοση, να είναι κάποιος Λατίνος επίσκοπος της Λεμεσού αφού η τότε εποχή διακατεχόταν από φράγκικη καταπίεση παρά αντικληρικισμό.
H πρώτη και δεύτερη φάση του μνημείου, χρονολογείται τέλη 4ου αι. και δεύτερου μισού του 5ου αντίστοιχα. Η τελευταία φάση του κτιρίου είναι ένας φράγκικος ναός του 14ου.[60] Στη συγκεκριμένη εκκλησία, εκτός από τον Άγιο Τύχωνα, τάφικε και ο Ιωάννης ο Ελεήμονας. Τα λείψανά του στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τον 15ο αι. στο Όφεν και το 1632 στη Τσεχοσλοβακία [61]



Επιληψία από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα.

Δαιμονισμός και εξορκισμός στη Δύση
Η ιατρική άποψη δεν κυριαρχούσε στις κοινωνικές αντιλήψεις του μεσαίωνα και ιδιαίτερα στη Δύση . Το αρχαιότερο πρότυπο της ψυχοπαθολογίας είναι το προαναγεννησιακό υπερφυσικό μοντέλο. Το άτομο κατέχεται από δαίμονες. Επαγωγικώς, η κατάλληλη απάντηση στην ψυχοπαθολογία είναι ο εξορκισμός. Ο Barry L. Beyerstein αναγνωρίζει στην παράξενη συμπεριφορά των «κατεχομένων» , συμπτώματα επιληψίας ή το σύνδρομο Τουρέτ μια σπάνια νευρολογική διαταραχή που παρουσιάζει συμπτώματα σαν και αυτά που απεικονίζονται στο Malleus Maleficarum, το εγχειρίδιο των ιεροεξεταστών του 15ου αιώνα για το κυνήγι των μαγισσών. [62] Το κύμα αυτών των διώξεων και βασανισμών , οδήγησε στο θάνατο πάνω από 200,000 γυναικών.[63] Θεωρεί , ο Beyerstein, πως η παρουσία του θεού, του σατανά και άλλων σχετικών οραμάτων είναι κοινός τόπος, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο τόσο σε περιπτώσεις που καθόρισαν την ανάγκη εξορκισμού, όσο και σε εγνωσμένες περιπτώσεις επιληψίας.[64]
Η Joan of Arc βίωνε από τα δεκατρία της , στιγμές έκστασης με φώς, άκουγε φωνές Αγίων και έβλεπε οράματα αγγέλων. Σύμφωνα με τη νευρολόγο Lydia Bayne αυτά ήταν εκδηλώσεις εστιασμένης μουσικογενούς κροταφικής επιληψίας που ερεθίζονταν από τους κτύπους των καμπάνων της εκκλησίας . Η μουσικογενής επιληψία (musicogenic epilepsy) προκαλείται από συγκεκριμένη μουσική που έχει συναισθηματική σημασία στο άτομο.[65] Πολλές είναι οι αναφορές που υποστηρίζουν ότι ήταν επιληπτική.[66] Ωστόσο ο Hughes R. αμφισβητεί ότι η Joan of Arc έπασχε από επιληψία. Θεωρεί ότι οι παραισθήσεις μεγάλης διαρκείας δεν αφορούν την επιληψία αλλά οι στιγμιαίες, όπως στιγμιαίες λάμψεις φωτός.[67]
Οι φωνές και τα οράματά της, την οδήγησαν να γίνει ένας ηρωικός στρατιώτης αλλά και την οδήγησαν στο μαρτύριό της το 1431, όπου κάηκε ως αιρετική στα 19 της χρόνια. [68]
Ο Ιωάννης Παύλος ΙΙ ενθάρρυνε την χρήση του εξορκισμού, πρακτική για την οποία μίλησε και ο νυν πάπας Βενέδικτος XVI. Είναι μια ιεροπραξία που εκτελείται υποθετικά μόνο μετά από προσεκτική διανοητική και φυσική εξέταση, καθώς και έρευνα για τα σχετικά στοιχεία που καθορίζουν ότι το συγκεκριμένο άτομο πάσχει πραγματικά από κατοχή και όχι από κάποια μορφή διανοητικής ασθένειας. Τα σημάδια μιας δαιμονικής κατοχής είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν την ικανότητα να μιλά κανείς ξένες γλώσσες, για τις οποίες δεν έχει προηγούμενη γνώση (για παράδειγμα αρχαίες γλώσσες) υπερφυσικές δυνατότητες και δύναμη, γνώση λεπτομερειών της ατομικής ζωής κάποιου –ειδικά του εξορκιστή- βλάσφημες παρατηρήσεις και μεγάλη απέχθεια για τον Θεό, τους αγίους και τα καθαγιασμένα αντικείμενα..[69]Από αυτή την τοποθέτηση, η εκκλησία διακρίνει τον δαιμονισμό από την επιληψία, τη πολλαπλή προσωπικότητα, σχιζοφρένεια και ερμηνεύει με την επιληψία παράξενα φαινόμενα που σε άλλες θρησκείες ίσως θεωρούνται σημεία μετενσάρκωσης ή διορατικό χάρισμα ενός μη πιστού .
Παρόλο που ο Διαφωτισμός οδήγησε την ιατρική πέρα από το απόκρυφο, η έλλειψη επιστημονικής μεθοδολογίας επέτρεψε την υποκατάσταση με διαφορετικές προλήψεις. Ο Tissot επηρέασε με το κείμενό του (το 1770) υποστηρίζοντας ότι ο αυνανισμός και η σεξουαλική υπερβολή ήταν κύρια αίτια επιληψίας. Προώθησε την δημοφιλή τότε άποψη ότι η επιληψία μπορούσε να επέλθει και από ηθικά (ψυχικά) αίτια, όπως έντονα συναισθήματα, ειδικά από ξαφνικό τρόμο και πνευματική κόπωση.
Συστηματικές μελέτες στις αρχές του19ου αι. γίνονταν σε πληθυσμούς ασύλων, υποστηρίζοντας πως κύρια αίτια της επιληψίας (σε σειρά συχνότητας) ήταν ο τρόμος, ο αυνανισμός, η θλίψη, η μέθη, η δύσκολη εμμηνόρροια, η οργή, τα τραύματα στο κεφάλι, η εγκυμοσύνη και η κληρονομικότητα, όπως επίσης και το φεγγάρι.[70]

Επιληψία και «Βυζάντιο».
Σε ό,τι αφορά στην Ορθοδοξία η κατανόηση του εξορκισμού επέρχεται κυρίως μέσω της πατερικής μαρτυρίας, που υποδεικνύει ότι η αιτία του κακού στον κόσμο είναι ο διάβολος και οι πεπτωκότες άγγελοι που μετατρέπονται σε δαίμονες. Υποστηρίζεται ότι η Καινή Διαθήκη, απορρίπτει τη χρήση μαγικών επικλήσεων και ιεροτελεστιών για την εκδίωξη των σατανικών δυνάμεων από τους ανθρώπους, (Πράξεις ΙΘ’, 13). Αρκεί το όνομα του Ιησού Χριστού για να εκδιωχθούν τα δαιμόνια και να καταστραφούν οι κακές δυνάμεις.[71] Ωστόσο υπάρχουν αναφορές του ίδιου του Χριστού για προσευχή ενάντια στα δαιμόνια αλλά και συγκεκριμένες ευχές εξορκισμού όπως του Άγιου Κυπριανού. Ευχές επί πασχόντων υπό δαιμόνων και επί πάσα ασθενείαν του 3ου αι. μ.Χ.[72] Σε θαύμα που αποδίδεται στον Άγιο Νεκτάριο, το1971 η θεραπεία του δαιμονισμένου διαρκούσε μέρες. Ο ιερέας διάβαζε στον νεαρό που θεωρείτω δαιμονισμένος ευχές, τον σταύρωνε ενώ οι μοναχές προσεύχονταν και έκαναν παρακλήσεις. Η Ηγουμένη τον σταύρωσε με λείψανα Αγίων και εικόνες.[73]
Πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί η διάχυση της κληρικής σκέψης και της μεγάλης επιρροής που είχε η βυζαντινή εκκλησία στην κοινωνία..[74] Όπως προαναφέρθηκε ο Λέων ο Ιατροσοφιστής (9ος αι.) κληρικός και αργότερα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, θεωρούσε την επιληψία, τον δαιμονισμό και το σεληνιασμό συνώνυμα αλλά αναγνώριζε ως ορθό όρο, την επιληψία. Οι άλλοι όροι, αναφέρει, ήταν διαδεδομένοι ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους της εποχής του.[75] Ο Θεοφάνης Νόννος (Ι' αιώνας μ.Χ.) θεωρεί ως πάσχον όργανο, στην επιληψία , τον εγκέφαλο, αλλά αναγνωρίζει και την εστιακή μορφή. Επεξηγεί τα συμπτώματα της και επισημαίνει πως αυτός που έχει προσβληθεί, πέφτει και αφρίζει, και ονομάζει ανίδεους αυτούς που το ονομάζουν δαίμονα. [76]

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, οι ιατροί θεωρούσαν την επιληψία ως σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, με οργανική παθολογία του εγκεφάλου και ακολουθούσαν την ιπποκρατική αντίληψη ως προς την αιτιολογία. Η δαιμονική καταγωγή της αποτελούσε προκατάληψη των αμόρφωτων ανθρώπων [77]

Παρόλο που οι βυζαντινοί γιατροί ήταν πεπεισμένοι ότι η επιληψία ήταν οργανική ασθένεια και παρά την χρήση συνωνύμων όπως σεληνιασμός · η κοινή πεποίθηση της βυζαντινής περιόδου, απέδιδε την επιληψία σε δαιμονικές επιδράσεις και στη θεία κρίση που ακολουθούσε ανθρώπινα λάθη και αμαρτίες, στον δαιμονισμό.

Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, ένας επιληπτικός Άγιος ;

Ωστόσο και κάποιοι Άγιοι έπασχαν από επιληψία. Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας της Νικαίας (1222-1254), διάδοχος και γαμπρός του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Συνετός κυβερνήτης και ικανός στρατιωτικός, υπήρξε συνεχιστής τού έργου τού προκατόχου του πετυχαίνοντας να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις που παρέλαβε και να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το κράτος, θέτοντας τις βάσεις για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Η τριανταδιάχρονη βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχή πρόοδο σε όλους τους τομείς της ζωής τής εξόριστης αυτοκρατορίας. Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης πέθανε στις 3 Νοεμβρίου του 1254 στο Νυμφαίο και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε χτίσει προς τιμήν της Παναγίας.
Έπασχε από επιληψία, που με τον καιρό εκδηλωνόταν όλο και πιο έντονα. Ωστόσο η βασιλεία του υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη και η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία. Η αυτοκρατορία της Νίκαιας είχε καταστεί σημαντική δύναμη στον Βαλκανικό και Μικρασιατικό χώρο και πέτυχε, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιωάννη, την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. [78]Υπήρξε πολύ αγαπητός στον λαό του και αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του ,σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ανακηρύχθηκε άγιος,[79] με το όνομα Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων και η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.. Η λατρεία του αγίου-αυτοκράτορα διατηρήθηκε μέχρι τους νεότερους χρόνους, κυρίως στη μητρόπολη της Εφέσου.
Το 14ο αιώνα ο επίσκοπος Πελαγονίας Γεώργιος συνέγραψε το Βίον του αγίου Ιωάννου βασιλέως του Ελεήμονος σε μορφή συναξαρίου, ενώ του αποδόθηκαν πολλά θαύματα. Λέγετε ότι γιάτρευε θαυματουργικά ασθένειες, διώκε δαίμονες και θεράπευε ένα σωρό πάθη.[80] Στον επίσκοπο Γεώργιο πιθανόν βασίστηκε και ο Νικόδημος Αγιορείτης (1749-1809), ο οποίος κατά παραγγελία του μητροπολίτη Εφέσου συνέταξε ακολουθία προς τιμήν του αγίου-αυτοκράτορα. Η Εκκλησία δεν αναγνώρισε επίσημα ως άγιο τον Ιωάννη Βατάτζη, ωστόσο στα μηναία αναφέρεται η μνήμη του «Ιωάννη Δούκα Βατάτζη» στις 4 Νοεμβρίου[81] Επίσης υπάρχει ως Άγιος στη Μητρόπολη Διδυμότειχου Ορεστιάδος και Σουφλίου, στην επαρχία όπου γεννήθηκε.[82]
Σύγχρονα θρησκευτικά πιστεύω και πρακτικές.
Σήμερα υπάρχουν διάφορες στάσεις ως προς την εκκλησία στην κοινότητα των επιληπτικών, ενώ η εκκλησία τείνει να διακρίνει το δαιμονισμό από συγκεκριμένες περιπτώσεις παθολογίας.
Κάποιοι ορθόδοξοι πατέρες, ακόμα χρησιμοποιούν την επιληψία συνώνυμη με τον δαιμονισμό και τον σεληνιασμό… Επίσης υπάρχει η κοινή η αντίληψη με τον παγανισμό ότι την ασθένεια την επιτρέπουν οι Θεοί .Στο σύστημα ερμηνείας του Χριστιανισμού ωστόσο υπάρχει και ο διάβολος. Επιπρόσθετα εδώ αιτία της επιληψίας είναι η αμαρτία. Ο Ρουμάνος αρχιμανδρίτης π. Κλεόπας Ηλίε απαντά χαρακτηριστικά στο ερώτημα για ποια αιτία αρρωσταίνουν μερικοί άνθρωποι ή και παιδιά ακόμη από επιληψία με τον έξης τρόπο:
Οι επιληπτικοί, σεληνιασμένοι ή δαιμονισμένοι βασανίζονται από τον διάβολο χωρίς την θέληση των, κατά παραχώρηση του Θεού για τις αμαρτίες των γονέων τους, εάν είναι παιδιά ή διότι αυτοί οι ίδιοι έκαναν αμαρτίες φοβερές ενώπιον του Κυρίου (Α' 5,2-5 και Β' Θεσ. 3,6). [83]

Όπως προαναφέρθηκε στην εισαγωγή, στο blog της μητέρας με παιδί με επιληψία αποδοκιμάζεται η επίσημη Εκκλησία. Αναφέρει πως εδώ και αιώνες, « αφήνει να αιωρείται μια φριχτή, ρατσιστική, απεχθής και οδυνηρή μομφή για τα άτομα με επιληψία, που τα ωθεί στο περιθώριο της ζωής και της κοινωνίας: ότι τάχα είναι δαιμονισμένοι […]. Τα διώκει έμμεσα, με ευχέλαια, ξορκισμούς και με την ευχή τα δαιμόνια να πάνε στους... χοίρους!! Υπάρχουν 5000 άτομα με επιληψία στην Κύπρο, που ζουν στον ίσκιο και τη σιωπή σε συνθήκες εξευτελιστικές». [84]

Αλλά παράλληλα με την κριτική της επίσημης εκκλησίας, υπάρχει και η άλλη οπτική, της πίστης στο θεό, της άντλησης δύναμης μέσα από αυτή την πίστη και της ελπίδας για ένα θαύμα. Ο Νίτσε αναφέρει για τους Χριστιανούς ότι από τη στιγμή του θανάτου του Χριστού και μετά, οι άνθρωποι ένιωθαν να εξεγείρονται εναντίον του κατεστημένου και θεωρούσαν, εκ των υστέρων, πως ο Ιησούς είχε εξεγερθεί εναντίον του κατεστημένου.[85] Ο κ. Μ. ένας μεγάλος σε ηλικία άντρας με επιληψία αναφέρει, σε ένα σχετικό blog, πως ξεπερνά ανώδυνα το πώς τον αντιμετωπίζει η κοινωνία… «γιατί διδάχτηκα στο παρελθόν και το υιοθέτησα, να μην είμαι αρεστός στους ανθρώπους αλλά ΘΕΑΡΕΣΤΟΣ . Δεν ξέρω αν το πετυχαίνω αλλά προσπαθώ.[…]Οπλίστηκα με ΠΙΣΤΗ-ΕΛΠΙΔΑ ΣΤΟ ΘΕΟ κι αισθάνθηκα σαν κάτι να με καθοδηγεί στο τι να κάνω». [86]
Η θρησκευτική στάση του κ. Μ. εκφράζει υπό μια έννοια μια ανατρεπτική στάση προς την κατεστημένη κοινωνία, της μη αποδοχής του διαφορετικού, πηγή της δύναμης του. Επίσης πιστεύει και ο ίδιος σε Άγιους-θεραπευτές και συμβουλεύει μια μητέρα να πάει…
«εκεί που περπάτησε Ο ΧΡΙΣΤΟΣ στα Ιεροσόλυμα, προσευχηθείτε με ΠΙΣΤΗ-ΕΛΠΙΔΑ και στην επιστροφή το παιδί σας θα γίνει καλά».[87]





[1] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής , σσ. 471,473, Χανιά 2003
[2] Κωνσταντίνου Γ. , Λεξικόν των Αγίων Γραφών , εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα . 1973 . σ.150

[3] Με τον όρο εξορκισμός εννοείται η πρακτική εκδίωξης των δαιμόνων ή άλλων κακών πνευματικών οντοτήτων που υποτίθεται ότι κατέχουν (αναλαμβάνουν τον έλεγχο) ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BE%CE%BF%CF%81%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
[4] μεταφράζεται ως “moon stroke” στο J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[5] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα . Ψαλμός ρκα ,6

[6] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[7]Halley H. H., Συνοπτική εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής, μετ. Διαμαντοπούλου Κ.-Α. , εκδ. ο Λόγος ,Αθήνα ,1979 (σ.634)
[8] Halley H. H., Συνοπτική εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής, , ό.π (σ.634)
[9] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[10] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[11] Steven C. Schachter, M.D., History of epilepsy, Τελευταία τροποποίηση 11/30/04 http://www.epilepsy.com/epilepsy/history

[12] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα ,κατά Μάρκο (θ.17-18)
[13] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[14] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[15] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα (Λουκά Θ, 37-42)
[16] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[17] "epilepsy" A Dictionary of the Bible. W. R. F. Browning. Oxford University Press, 1997. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 23 February 2008
[18] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα ,Ματθαίος ιζ, 14
[19] Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Κεφ. ΔΥ, στίχος 24-26.στο Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π. αλλά και «σεληνιάζομαι», Schmidt E.,Ταμείον Καινής Διαθήκης, Αστήρ, Αθήνα,1984, σ.244
[20] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com

[21] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[22] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com

[23] Landtblom A., «The ‘‘sensed presence’’: An epileptic aura with religious overtones», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 186–188, www.sciencedirect.com

[24] Αρκετά συχνή συσχέτιση, βλ.και Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy», Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com

[25] Steven C. Schachter,Religious Figures, , ό.π
[26] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα
[27] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[28] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[29] Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[30] Κυριαζής Ν. , Κυπριακά χρονικά,1926, στο Χρονικό, Πολίτης,4 Μαίου 2008, σσ.15-16
[31] Ο Άγιος Ιερομάρτυς Κυπριανός, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, 1987,σσ.52-53
[32] http://hellas.teipir.gr/IMNPatron/greek_htm/history%20of%20patras.htm όπως ανακτήθηκε στις 7 Δεκ. 2007
[33] Κλίμαξ, του Ιωάννη του Σιναϊτου. υπερηφανία εστί […]επιληψίας υπόθεσις… , Ιωάννη του Σιναϊτου, Κλίμαξ, εκδοση 9, Ιερά Μονή Παρακλήτου ,Ωροπός Αττικής,2002, Περι της ακέφαλου Υπερηφανίας ΚΒ΄1.και Θυμώδης εστίν , επιληπτικός εκούσιος ,εξ ακουσίου προλήψεως καταρρηγνύμενος και πίπτων. Περί αοργησίας και πραότητος Η΄13
[34] Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, Ιερά μητρόπολης Λεμεσού ,2003, σσ.18,23
[35] Ό.π. http://www.halfvalue.com/wiki.jsp?topic=Amathus
[36] St. Tychon http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=2399 όπως ανακτήθηκε στις 9 Δεκ. 2007
[37] Ο Καλύκιος και η Κλεοπάτρα το κατάγγειλαν στον τοπικό άρχοντα.(σ.431) Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , Δ έκδοση, Λευκωσία, Κύπρος 1988.

[38] Η οποία σε μερικά κείμενα αναφέρεται ως Μιαρανάθουσα (σ.431) (από το επίθετο μιαράν και το όνομά της) όπως στο Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , ό.π . Η ιέρεια αργότερα έγινε Χριστιανή .Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σ.33)
[39] O αναλυτικός και ο συντετμημένος βίος αναφέρεται σε άλλα σημεία στην Αφροδίτη και όχι στην Αρτεμη. Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σ.153)
[40]Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος, Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σσ.12-13)
[41] Σαββόπουλος, Ο. Τ., «Αμαθούς ,Μύθοι περί την Αμαθούντα», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος ,Λευκωσία, 1985.
[42] Σαββόπουλος, Ο. Τ., «Αμαθούς ,Μύθοι περί την Αμαθούντα», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος ,Λευκωσία, 1985.
[43] «δαιμονιωντάς τε ιάσατο πλείστους», (σ.103) Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , σ.33
[44] Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , ό. π.
[45] Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. ,σσ.88-94
[46] Ό.π.σ.93
[47] Ό.π.σ.88 και 138
[48] Ό.π.σ.92
[49] Ό.π.,σ.90
[50] Ό.π.,σσ.93-94
[51] Εδώ αξίζει να επισημάνουμε ότι την περίοδο που έζησε ο Άγιος Τύχωνας , οι Ελληνικοί ναοί καταστρέφονταν και κτίζονταν εκκλησίες. Κύρρης Κ. Π., «Αμαθούς ,Χριστιανικοί χρόνοι », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985. Επίσης τον 4ο αι. μ,Χ. η πόλη καταστράφηκε επανειλημμένα από σεισμούς. Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος , Λευκωσία, 1985.
[52] http://www.agiostychonas.com/agios_tychonas.shtml
[53] ανακάλυψη του 1966 από Παπαγεωργίου (δεύτερη αραβική επιδρομή τον 7ο αι.)Κ. Νικολάου, σελ.404
[54] Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.

[55] Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.
[56] Κύρρης Κ. Π., «Αμαθούς ,Χριστιανικοί χρόνοι », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.

[57] Γεωργιάδου, Κ Π., Ιστορία της Κύπρου, έκδοση 6,Α.Π. Πολίτης, Λευκωσία, 1960, σ.141
[58] Γεωργιάδου, Κ Π., Ιστορία της Κύπρου, έκδοση 6, Α.Π. Πολίτης, Λευκωσία, 1960, σ.147
[59] Παντελίδου Α .,Χατζηκωστή Κ. ,Ιστορία της Κύπρου, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Διεύθυνση μέσης Εκπαίδευσης, έκδοση Γ΄, Υπηρεσία ανάπτυξης Προγραμμάτων,Λευκωσία,1997, σ.23
[60] Τμήμα αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικοί χώροι, Αμαθούντα, http://www.mcw.gov.cy/mcw/DA/DA.nsf/All/6762B5C0133EF5BCC225719B0028B6D6?OpenDocument, Ανάκτηση: 30 /4/08

[61] Γαβριηλίδης Θ. , Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα, Εφημερίδα Λαός, Βέροια, www.laosver.gr/news/articles/2988.html

[62] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[63] Steven C. Schachter, M.D., History of epilepsy, Τελευταία τροποποίηση 11/30/04 http://www.epilepsy.com/epilepsy/history
[64] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[65] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[66] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com και ειδικότερα ως ιδιοπαθής μερική επιληψία με ακουστικά χαρακτηριστικά (idiopathic partial epilepsy with auditory features-IPEAF.) στο Orsi G., Tinuper P.« ‘‘I heard voices. . .’’: From semiology, a historical review, and a new hypothesis on the presumed epilepsy of Joan of Arc», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 152–157

[67] Hughes J. R., «Did all those famous people really have epilepsy? » Epilepsy & Behavior 6 (2005) 115–139, www.sciencedirect.com, σ.117.
[68] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[69] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[70] Devinsky J., «A diary of epilepsy in the early 1800s», Epilepsy & Behavior 10 (2007) 304–310, www.sciencedirect.com σ.309

[71] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[72] Ο Άγιος Ιερομάρτυς Κυπριανός, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, 1987, σσ. 5, 94.
[73]Παναγόπουλου Δ., Ουδέν ανίατον δια τον Άγιον Νεκτάριον, εκδ. Ο Άγιος Νικόδημος, Αθήνα
[74] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.
[75] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.
[76] οι ιδιώται δαίμονα καλούσιν στο Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[77] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.

[78] Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%93'_%CE%94%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B1%CF%82_%CE%92%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%B6%CE%B7%CF%82,Τελευταία τροποποίηση 15:44, 26 Δεκεμβρίου 2007.

[79] Μπάνεβ Γκέντσο (16/12/2002) Ιωάννης Γ' Βατάτζης copyright 2005, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0. 20/1/2008
[80]Μητρόπολη Διδυμότειχου Ορεστιάδος και Σουφλίου http://www.imdos.gr/greek/eortologio/66.vatatzis.htm , 20/1/2008
[81] Μπάνεβ Γκέντσο
http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0. ό. π.,
[82] http://www.imdos.gr/greek/eortologio/66.vatatzis.htm ,20/1/2008, ό. π.,
[83]Και προσθέτει: Ο διάβολος τους ταλαιπωρεί μόνο στο σώμα, διότι στην ψυχή τους δεν έχει καμία εξουσία, εφ' όσον και αύτη (ψυχή)δεν κυριαρχείται από πάθη, διότι χειρότερη από τον δαιμονισμό είναι η δουλεία της ψυχής στα πάθη.
Ο αιχμάλωτος στα πάθη άνθρωπος είναι δούλος των παθών του τόσο με το σώμα όσο και με την ψυχή, και μάλιστα με τη θέληση του, επειδή η αμαρτία είναι καρπός των επιθυμιών του (Ιακ. 1,15).
Όποιος κάνει αμαρτία είναι δούλος της αμαρτίας στην ψυχή και το σώμα, διότι υποτάχθηκε ψυχικά και σωματικά στον διάβολο (Ίωάν.8,34 Ρωμ.3,9 Α' Θεσ. 4,5), στο π. Κλεόπα Ηλίε Πνευματικοί Διάλογοι με Ρουμάνους Πατέρες ΕΚΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ http://209.85.135.104/search?q=cache:vimbNwVEnY4J:www.pigizois.net/vivlia/erotapantiseis/sinomilia06.htm+%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%88%CE%AF%CE%B1+,%CE%86%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82+%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82&hl=el&ct=clnk&cd=6&lr=lang_el
[84]Google :επιληψία , Κύπρος , ό. π.
[85] Νίτσε Φ., Το λυκόφως των ειδώλων , μεταφ. Σαρίκας Ζ. , εκδ. Νησίδες, ______σ.148
[86] O M είναι Ελλαδίτης, 68 χρονών, ο οποίος απέστειλε γράμμα στην paragrafo sto http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008
[87] http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008, ό.,π.