Η ασθένεια στο χριστιανισμό έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Ο πάτερ Πορφύριος, αισθανόταν την ασθένεια ως αγάπη Χριστού. Θεωρούσε πως ήταν αμαρτωλός και με τις ασθένειες, προσπαθούσε ο θεός να τον εξαγνίσει.[1] Η επιληψία είναι ασθένεια και οι ασθένειες ερμηνεύονται ως συνέπεια των αμαρτιών δικών σου ή της οικογένειας σου. Ο Γ. Κωνσταντίνου αναφέρει πως αιτία της ασθένειας στις γραφές είναι η αμαρτία. Πέρα από τη διάκριση και των φυσικών αιτιών, αποτελούν ενέργειες των ακάθαρτων πνευμάτων. Άλλα νοσήματα στέλνονται από τον Θεό, ως τιμωρία αμαρτημάτων (π.χ. στον Ηρώδη, στην Μαριάμ, τους Φιλισταίους κ.α. ). [2]
Ωστόσο η επιληψία δεν αποτελεί μόνο μια πολύ σοβαρή ασθένεια αλλά συνήθως ερμηνεύετε στο πλαίσιο του δαιμονισμού. Ο Χριστός, ο Απόστολος Αντρέας, ο Άγιος Τύχωνας και άλλοι λέγετε ότι θεράπευσαν άτομα από την επιληψία . Ο Άγιος Τύχωνας λέγεται ότι καταράστηκε κάποιον με επιληψία και τα ερείπια της εκκλησίας του θεράπευαν την ασθένεια . Ωστόσο επιληψία δεν είχαν μόνο δαιμονισμένοι αλλά και Άγιοι .Ο Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης ο Ελεήμων έπασχε από επιληψία. Υποστηρίχθηκε επίσης, ότι η επιληψία κροταφικού λοβού ερμηνευόταν ως θαύμα και συνοδευόταν από θρησκευτική πίστη.
Η επιληψία στην Αγία Γραφή
Το ότι η κατοχή υπήρξε εξαρχής τμήμα του συστήματος πεποιθήσεων του Χριστιανισμού και είναι σήμερα αναγνωρισμένη πρακτική του Καθολικισμού και ορισμένων προτεσταντικών δογμάτων, οφείλεται ίσως στο ότι η Καινή Διαθήκη περιλαμβάνει τον εξορκισμό ανάμεσα στα θαύματα που εκτέλεσε ο Ιησούς.[3]
Στον Ιουδαϊσμό ,ειδικότερα, υπήρχε η τάση να αποδίδονται όλες οι ασθένειες στην επιρροή δαιμόνων. Ωστόσο οι ραβίνοι ήταν επίσης γνώστες της συγγενούς φύσης της επιληψίας και επέβαλαν απαγόρευση να παντρευτεί κάποιος γυναίκα από οικογένεια με επιληψία.(Yebam. 64.2).Δεν υπάρχουν σαφείς στοιχεία για αναφορές στην επιληψία στην Εβραϊκή βίβλο, παρά την αναφορά σε στον Ψαλμό ρκα,6 [4]Την ημέραν ο ήλιος δεν θέλει σε βλάψει , ουδέ η σελήνη την νύκτα.[5]
Έχει υποστηριχθεί ότι ο Saul και ο Ezekiel ίσως να έπασχαν από επιληψία, αλλά ο αποκλίνον τύπος συμπεριφοράς τους, ερμηνεύεται καλύτερα με άλλους τρόπους .[6]
Όπως αναφέρεται στα ευαγγέλια του Ματθαίου , του Μάρκου και του Λουκά ,πολλά από τα άτομα που θεράπευσε ο Ιησούς, αποκαλούνται δαιμονιζόμενοι . [7] Η περιγραφή της συμπτωματολογίας, ωστόσο, δεν συμπίπτει πάντα με επιληψία . Τα δαιμόνια μπορούσαν να κάνουν τον άνθρωπο φρενοβλαβή, άλαλο, τυφλό και άλαλο και άλλοτε επιληπτικό.[8] Παρόλο που υπάρχουν και άλλες αναφορές σε παρόμοιες ασθένειες στα Ευαγγέλια (όπως στο κατά Μάρκο 1.26 για πνεύμα ακάθαρτο), δεν παρουσιάζονται ως επιληψία και πιο πιθανό να μη σχετίζονται με οργανικά αίτια..[9]
Θεωρείται πως υπάρχουν μόνο δύο ξεκάθαρες αναφορές στη Βίβλο για την επιληψία . Υπάρχει μια πλήρης αναφορά της κατάστασης του επιληπτικού αγοριού (κατά Μάρκο,θ.14-29) και μια αναφορά στον Ματθαίο 4.24. Και στις δύο περιπτώσεις η ασθένεια παρουσιάζεται να είναι αποτέλεσμα της επιρροής ενός ακάθαρτου πνεύματος .Μια τέτοια άποψη καθρέπτιζε τις αντιλήψεις της τότε συγχρονίας. [10]
Κατά Μάρκο (θ.14-29)ο Ιησούς θεραπεύει ένα αγόρι με επιληψία , περιγράφοντας την κρίση και τα επακόλουθα της. [11] Διδάσκαλε , έφερα προς σε τον υιόν μου έχοντα πνεύμα άλαλον , και όπου πιάση αυτόν , σπαράττει αυτόν και αφρίζει και τρίζει τους οδόντας αυτού και ξηραίνεται . [12]Το αγόρι είχε αυτά τα συμπτώματα παιδιόθεν . Ο Ιησούς πρόσταξε το πνεύμα το ακάθαρτο, το άλαλο, το κωφό, να εξέλθει από αυτόν, τέλος το αγόρι που φαινόταν σαν νεκρός σηκώθηκε με τη βοήθεια του Ιησού . Η περιγραφή του αγοριού με επιληψία στο κατά Μάρκο (θ), υποστηριζόμενο από τα άλλα συνοπτικά ευαγγέλια, περιγράφει μια επιληπτική κρίση grand mal .[13]
Ο Μάρκος και ο Λουκάς τονίζουν τα δαιμονικά στοιχεία της ιστορίας αλλά ο Ματθαίος χρησιμοποίει και τον όρο σεληνιάζεται.[14]
Ο Λουκάς (Θ, 37) αναφέρει ότι ο πατέρας λέει αναφερόμενος προς τον γιό του, δαιμόνιον πιάνει αυτόν . Επίσης το δαιμόνιον τον έριξε κάτω …και ο Ιησούς διέταξε το πνεύμα το ακάθαρτο και γιάτρεψε το παιδί.[15] Οι τρεις εκδοχές της ιστορίας διατηρούν ωστόσο την παράδοση ότι ο Ιησούς διέταξε το ακάθαρτο πνεύμα να αφήσει το αγόρι έτσι ώστε να επέλθει η θεραπεία .[16] Τα αίτια της ασθένειας θεωρούνταν κατά Ματθαίο να είναι η κατοχή από δαίμονα (Ματθαίος ιζ, 14). [17]Ο πατέρας παρακαλεί να ελεήσει τον γιό του διότι σεληνιάζεται και κακώς πάσχει. Με την έξοδο του δαιμονίου, το παιδί θεραπεύτηκε αμέσως .[18]
Η άλλη αναφορά που γίνεται για την επιληψία είναι στο κατά Ματθαίον (δ.24. ) όπου πάλι χρησιμοποιείται από τον Ματθαίο και μόνο, ο όρος σεληνιασμός να περιγράφει την ίδια κατάσταση με τον δαιμονισμό (και δαιμονιζομένους και σεληνιαζομένους ).[19]
· Επιληψία και θρησκευτικά πρόσωπα.
Ένας αριθμός ατόμων διακεκριμένων στην Θρησκεία είχαν επιληψία. Οι Devinsky και Lai συμπεριλαμβάνουν ανάμεσα στους διάσημους επιληπτικούς των θρησκειών τον Ezekiel στον Εβραϊσμό, τον Mohammed (569–623) του Ισλάμ και τον Buddha ( 563–483 π.Χ.) . [20] Σύμφωνα με τον Dr. J. Engel, ίσως υπάρχει συνάφεια επιληπτικών συμπτωμάτων με τα πιστεύω αυτών των ατόμων.[21] Παρόλο που ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες όπως το στίγμα, συμβάλλουν στις θρησκευτικές εμπειρίες με την επιληψία, ένας νευρολογικός μηχανισμός πολύ πιθανό να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.[22] Μια άλλη έρευνα υποστηρίζει ότι το φαινόμενο της αισθητής παρουσίας μπορεί να προκύψει ως επιληπτική αύρα με ή χωρίς θρησκευτική ερμηνεία. Πιθανή θρησκευτική ερμηνεία πιθανό εξαρτάται από το συγκεκριμένο εθνο-πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου.[23]
Ο Απόστολος Παύλος
Ο Steven Schachter κάνει αναφορά στις εμπειρίες του Αγίου Παύλου, συσχετίζοντάς τες με επιληπτικές κρίσεις.[24] Στο δρόμο για τη Δαμασκό, είδε ένα εκτυφλωτικό φως γύρω του. Έπεσε στο έδαφος και τυφλώθηκε προσωρινά, χωρίς να μπορεί να φάει ή να πιεί. Κάποιοι θεωρούν να είχε επιληψία κροταφικού λοβού που περιστασιακά εκδηλωνόταν σε δευτερεύον τονικο-κλονικές κρίσεις.[25] Στους Κορινθίους Β ΄(κεφ.ιβ΄.7) ο Παύλος αναφέρει πως και δια να μη υπεραίρωμαι δια την υπερβολή των αποκαλύψεων , μοι εδόθη σκόλοψ εις τη σάρκα , άγγελος Σατάν, δια να με ραπίζει, δια να μη υπεραίρωμαι.[26]Και αυτό το σημείο έχει επίσης θεωρηθεί από ορισμένους ακαδημαϊκούς , ότι συναινεί προς την επιληψία. [27] Είναι απίθανο να ήταν ιδιοπαθής επιληψία με βάση το αργό της ξεκίνημα, πιο πιθανό να είναι μετατραυματική . Αλλά είναι ξεκάθαρη η κροταφική της σχέση με τις εξωσωματικές εμπειρίες που αναφέρεται (2 Cor. 12.2–4) Πιθανότατα προκλήθηκε από σοβαρό τραύμα , από τα πολλά κτυπήματα ή λιθοβολισμούς (άπαξ ελιθοβολήθην ) (2 Cor. 11.23–25). [28]
Οι Άγιοι θεραπευτές
H Εκκλησία έχει άγιους - θεραπευτές για το "Δαιμονιζόμενο παιδί", όρος που περιλαμβάνει όλες τις μορφές των ψυχικών νόσων και την επιληψία, όπως ο Όσιος Ιωάννης ο Χοζεβίτης, η Οσία Απολλιναρία, ο Όσιος Στέφανος, ο Όσιος Λουκάς, ο Όσιος Μακάριος ο Αλεξανδρινός, ο Όσιος Κύριλλος ο Φιλεώτης κ.ά.[29] O Νεοκλής Κυριαζής, στα Κυπριακά χρονικά του 1926, αναφέρει ότι στο χωριό Αραδίππου (Λάρνακα) τιμόταν ο Απόστολος Λουκάς και ως θεραπευτής της επιληψίας. Επίσης ο Άγιος Μάμας θεωρείτο θεραπευτής της επιληψίας.[30]
Ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μιλά για την μαγεία και προτρέπει τους ασθενείς να προστρέχουν εις τον Χριστό και τους Αγίους και όχι σε μάγους και στον Διάβολο. Επίσης αναφέρει ότι ο Χριστός όταν ήταν στη γη γιάτρευσε χιλιάδες ασθενείς και τώρα ιατρεύει αυτούς που θα τον επικαλεσθούν μετά πίστεως. «Δεν είναι τόσοι και τόσοι οι ιατροί, οι Απόστολοι, οι μάρτυρες,[…]οίτινες έλαβον από τον Χριστόν χάριν και δύναμιν, δια να ιατρεύσουν κάθε είδος ασθενείας;» Επιπρόσθετα περιγράφει την εκκλησία ως κοινό νοσοκομείο πασχόντων τόσο στη ψυχή όσο και στο σώμα. Τους παρηγορεί, τους βοηθά και τους ιατρεύει με τους αγιασμούς και με τα θεία μυστήρια.[31]
Επιπρόσθετα υπάρχουν αναφορές θαυμάτων σε σχέση με την επιληψία από τον Απόστολο Ανδρέα στην Πάτρα.. Ο μαθηματικός των Αθηνών Στρατοκλής, ήρθε στην Πάτρα. Μαζί του έφερε τον πιστό του υπηρέτη Αλκαμανά, ο οποίος έπασχε από επιληψία. Όταν κάποτε ο υπηρέτης υπέστη μια δεινή κρίση, χρειάστηκε να προστρέξουν στον Απόστολο Ανδρέα για να θεραπεύσει (το δυστυχή Αλκαμανά). [..]. Έτσι ο Στρατοκλής και η Μαξιμίλλα πίστεψαν στο Χριστιανισμό και βαπτίστηκαν από τον Απ. Ανδρέα. [32]
Η επιληψία αναφέρεται στην Κλίμακα του Αγίου Ιωάννη του Σιναϊτου (525/600 μ. Χ.), σε δύο σημεία ,για τον θυμό και την υπερηφάνεια. Η αναφορά της επιληψίας λειτουργά ως παράδειγμα μιας πολύ δυσάρεστης κατάστασης, που το άτομο επιλέγει αντί να προσπαθεί για την ηθική του ανύψωση.[33]
Ο Άγιος Τύχωνας και η επιληψία
Ο Ιωάννης ο Ελεήμονας κατέγραψε την προφορική παράδοση, για τη ζωή του συντοπίτη του, Άγιου Τύχωνα, κατά το 2ο ήμισυ του 6ου αι. – αρχές του 7ου αι. Ο Άγιος Τύχωνας έζησε τέλη του 4ου –αρχές του 5ου αι., με διάστημα όχι μεγαλύτερο από δύο αιώνες. [34] Ήταν επίσκοπος της Αμαθούντας ,γιος ψωμά . Είναι ο προστάτης της Αμαθούντας και των αμπελοκαλλιεργητών στην Κύπρο . Τιμάται στις 16 Ιουνίου .[35] Έκανε θαύματα και λέγετε ότι έφερε στη ζωή ένα ξερό φύλλο αμπελιού. [36] Ήταν επίσκοπος ανάμεσα στα τελευταία στοιχεία παγανιστικού πολιτισμού στο νησί και εναντιώθηκε στη λατρεία της Αφροδίτης. Σε μια γιορτή της Αφροδίτης, πομπή ανδρών και γυναικών χόρευαν και τραγουδούσαν πίσω από το άγαλμα της θεάς. Όταν πέρασαν έξω από τον χριστιανικό ναό, ο Άγιος Τύχωνας τους σταμάτησε και λαός έσπασε το είδωλο της θεάς. [37]
Μια φορά ο Άγιος Τύχωνας μπήκε σε αρχαιοελληνικό ναό κρατώντας ένα φραγγέλιο και έδιωξε από εκεί την ιέρεια της Αρτέμιδος την Άνθουσα .[38] Ωστόσο άλλοι συγγραφείς αποδίδουν την αναφορά στη θεά Αφροδίτη και όχι στη θεά Άρτεμη . [39] Ίσως πρόκειται για λάθος του κειμένου (αυτού που αναφέρεται ο Usener το 1907, σε χειρόγραφο του 11ου αι.). [40]Είναι γνωστό ότι στην Αμαθούντα λατρευόταν η Αμαθούσια Αφροδίτη(Αριάδνη).[41] Σε αυτό το σημείο, υπάρχει μια σχέση συνάφειας με το λάθος , η θεϊκή καταγωγή της ασθένειας και θεραπείας στον παγανισμό, αποδιδόταν στη θεά Άρτεμη. Αργότερα και στον Άγιο Τύχωνα. Επίσης στην Αμαθούντα λάτρευαν τον Ηρακλή, με τη μορφή του Τυρίου θεού Μελκάρθ.[42]
O Άγιος Τύχωνας θεωρείτε πως εν ζωή, θεράπευσε πολλούς δαιμονισμένους.[43] Ο Παπασταύρος αναφέρει πως τα θαύματα συνεχίστηκαν την μέρα της κηδείας του και αργότερα. Η εκκλησία στην οποία βρίσκονται και τα λείψανα του εξακολουθεί να είναι ιατρείον ποικίλων νοσημάτων. [44]
Ο Ιωάννης ο Ελεήμονας στη βιογραφία του Άγιου Τύχωνα, αναφέρει την θεραπεία ενός κωφού και άλαλου παιδιού, μετά τον θάνατο του Αγίου. [45] Το παιδί περιγράφεται με συμπτώματα επιληψίας ,ενώ συσχετίζεται στο ίδιο το κείμενο , με την αναφορά του ευαγγελίου στο (επιληπτικό) δαιμονιζόμενο παιδί.
Η περιγραφή της επιληπτικής κρίσης είναι αρκετά λεπτομερής. […]το παμπόνηρο δαιμόνιο προκάλεσε στο άρρωστο παιδί σπασμούς και το έρριψε […] δημιουργώντας σ’ αυτό τριγμούς των οδόντων, υποχρεώνοντας το να βγάζει από το στόμα του αφρούς , να συστρέφει τα μάτια του , να στρεβλώνει τα χείλη του πολύ φοβερά και ανάλογα να λυγίζει όλα τα μέλη του σώματός του[46]. Παρά το ότι κατηγοριοποιείται ως μια από τις τρεις ασθένειες του παιδιού(νοσήματι) , περιγράφεται περιφραστικά ότι το παιδί είχε γίνει κατοικία πονηρού δαίμονα από τον οποίο είχε και τη γλώσσα δεμένη να μη λαλή και τα αυτιά κουφά να μην ακούει .[47]Επίσης αναφέρεται στο κείμενο ότι ο Χριστός μπορούσε να τους ελευθερώσει από τον δαίμονα που τους ταλαιπωρούσε .[48] Οι γονείς πήραν το παιδί στα θαυματουργά λείψανα του Αγίου και παρακαλούσαν για την θεραπεία του. Έμειναν αρκετό καιρό στο ναό και πίστευαν ότι αυτοί ευθύνονταν, με τις πολλές τους αμαρτίες ,για την παραμονή της ασθένειας στο παιδί τους , όπως αναφέρει ο πατέρας . [49] Παρουσιάζεται επίσης το ίδιο το δαιμόνιο να μιλάει μέσα από το άλαλο παιδί: […] με καταδιώκει με μαστίγιο ,μου στερεί με βία την κατοικία μου και με εξορίζει από αυτή την εστία μου. Τέλος αναφέρεται ότι μόλις έφυγε το δαιμόνιο ,το παιδί έγινε καλά , δυνάμωσε στο σώμα , στη ψυχή και στο νου. [50]
Στην Αμαθούντα υπάρχουν ακόμα τα ερείπια της εκκλησίας αφιερωμένης στον Άγιο Τύχωνα. Λέγεται, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ότι ένας σατανικός επίσκοπος την κατέστρεψε και ότι ο Άγιος τιμώρησε τον επίσκοπο με την ασθένεια της επιληψίας.[51] Έτσι μέχρι σήμερα όσοι πάσχουν με επιληψία επισκέπτονται τα ερείπια του ναού, τα οποία όπως πιστεύουν έχουν θεραπευτικές ικανότητες.[52] Φαίνεται από την αφήγηση αυτή, η αντίληψη πως μια αιτία της επιληψίας είναι η αμαρτία (η πράξη του επίσκοπου) αλλά και η πίστη σε θεούς/αγίους- θεραπευτές όπως και στην περίπτωση της θεάς Άρτεμης και τιμωρούς Αγίους /Θεούς όπως η Ήρα .
Υπάρχουν αναφορές πως εκκλησία στην περιοχή καταστράφηκε από τους Άραβες 2 φορές.[53] Ίσως η εκκλησία καταστράφηκε από τις αραβικές επιδρομές. Η πόλη άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών (649 μ.Χ.). Η πρωτοχριστιανική εκκλησία του 5ου αι., φαίνεται να συνέχισε την ύπαρξή της και μετά την καταστροφή της πόλης στα μέσα του 7ου αι μ.Χ.. [54] Υπήρξαν αρκετές αραβικές επιδρομές, όπως το 647, το 653, το 744, το 806, το 904 και το 965 μ.Χ.. Ίσως πάλι να την εγκατέλειψαν οι ίδιοι οι κάτοικοι (με τη συναίνεση του επίσκοπου) για να μη φαίνεται από τη θάλασσα ο οικισμός.
Η πόλη κατελήφθη και καταστράφηκε ολοκληρωτικά το 1191 μ.Χ. από τους σταυροφόρους του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου.[55] Επίσης ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός αναφέρει …μέχρι…των Λουζινιανώ ,ήτον η Καθεδρική Εκκλησία του Επισκόπου ακαίρεος.[56] Το 1196μ.Χ.,την περίοδο του Αμάλριχου εγκρίνετε η εγκατάσταση ενός Λατίνου αρχιεπισκόπου με έδρα την Λευκωσία και τριών Επισκόπων με έδρες την Πάφο, τη Λεμεσό και την Αμμόχωστο. Επίσης για να ενισχυθούν οικονομικά, απέσπασαν κτήματα από την περιουσία των ορθοδόξων Εκκλησιών και μονών.[57] Το 1220 και ο Καρδινάλιος Πελάγιος, με συμβούλιο Λατίνων επισκόπων περιόριζαν τα δικαιώματα του ορθόδοξου κλήρου. Ενώ το 1222 αποφασίστηκε η αφαίρεση όλων των κτημάτων και η κατάργηση των επισκόπων. Σε αυτό αντέδρασαν έντονα οι Ορθόδοξοι επίσκοποι. Τελικά, με παπική απόφαση περιορίζονται οι επισκοπές της Κύπρου από 14 σε 4 και η επισκοπή Αμαθούντος προσαρτήθηκε στη γειτονική επισκοπή Λεμεσού. Αλλά επειδή εκεί ήταν η έδρα του Λατίνου επισκόπου, η έδρα των Ορθοδόξων μεταφέρθηκε σε μικρά χωριά.[58]Ο Επίσκοπος Λεμεσού βρισκόταν στα Λεύκαρα.[59] Ίσως ο επίσκοπος στον οποίο αναφέρεται η αφήγηση από τη λαϊκή παράδοση, να είναι κάποιος Λατίνος επίσκοπος της Λεμεσού αφού η τότε εποχή διακατεχόταν από φράγκικη καταπίεση παρά αντικληρικισμό.
H πρώτη και δεύτερη φάση του μνημείου, χρονολογείται τέλη 4ου αι. και δεύτερου μισού του 5ου αντίστοιχα. Η τελευταία φάση του κτιρίου είναι ένας φράγκικος ναός του 14ου.[60] Στη συγκεκριμένη εκκλησία, εκτός από τον Άγιο Τύχωνα, τάφικε και ο Ιωάννης ο Ελεήμονας. Τα λείψανά του στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τον 15ο αι. στο Όφεν και το 1632 στη Τσεχοσλοβακία [61]
Επιληψία από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα.
Δαιμονισμός και εξορκισμός στη Δύση
Η ιατρική άποψη δεν κυριαρχούσε στις κοινωνικές αντιλήψεις του μεσαίωνα και ιδιαίτερα στη Δύση . Το αρχαιότερο πρότυπο της ψυχοπαθολογίας είναι το προαναγεννησιακό υπερφυσικό μοντέλο. Το άτομο κατέχεται από δαίμονες. Επαγωγικώς, η κατάλληλη απάντηση στην ψυχοπαθολογία είναι ο εξορκισμός. Ο Barry L. Beyerstein αναγνωρίζει στην παράξενη συμπεριφορά των «κατεχομένων» , συμπτώματα επιληψίας ή το σύνδρομο Τουρέτ μια σπάνια νευρολογική διαταραχή που παρουσιάζει συμπτώματα σαν και αυτά που απεικονίζονται στο Malleus Maleficarum, το εγχειρίδιο των ιεροεξεταστών του 15ου αιώνα για το κυνήγι των μαγισσών. [62] Το κύμα αυτών των διώξεων και βασανισμών , οδήγησε στο θάνατο πάνω από 200,000 γυναικών.[63] Θεωρεί , ο Beyerstein, πως η παρουσία του θεού, του σατανά και άλλων σχετικών οραμάτων είναι κοινός τόπος, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο τόσο σε περιπτώσεις που καθόρισαν την ανάγκη εξορκισμού, όσο και σε εγνωσμένες περιπτώσεις επιληψίας.[64]
Η Joan of Arc βίωνε από τα δεκατρία της , στιγμές έκστασης με φώς, άκουγε φωνές Αγίων και έβλεπε οράματα αγγέλων. Σύμφωνα με τη νευρολόγο Lydia Bayne αυτά ήταν εκδηλώσεις εστιασμένης μουσικογενούς κροταφικής επιληψίας που ερεθίζονταν από τους κτύπους των καμπάνων της εκκλησίας . Η μουσικογενής επιληψία (musicogenic epilepsy) προκαλείται από συγκεκριμένη μουσική που έχει συναισθηματική σημασία στο άτομο.[65] Πολλές είναι οι αναφορές που υποστηρίζουν ότι ήταν επιληπτική.[66] Ωστόσο ο Hughes R. αμφισβητεί ότι η Joan of Arc έπασχε από επιληψία. Θεωρεί ότι οι παραισθήσεις μεγάλης διαρκείας δεν αφορούν την επιληψία αλλά οι στιγμιαίες, όπως στιγμιαίες λάμψεις φωτός.[67]
Οι φωνές και τα οράματά της, την οδήγησαν να γίνει ένας ηρωικός στρατιώτης αλλά και την οδήγησαν στο μαρτύριό της το 1431, όπου κάηκε ως αιρετική στα 19 της χρόνια. [68]
Ο Ιωάννης Παύλος ΙΙ ενθάρρυνε την χρήση του εξορκισμού, πρακτική για την οποία μίλησε και ο νυν πάπας Βενέδικτος XVI. Είναι μια ιεροπραξία που εκτελείται υποθετικά μόνο μετά από προσεκτική διανοητική και φυσική εξέταση, καθώς και έρευνα για τα σχετικά στοιχεία που καθορίζουν ότι το συγκεκριμένο άτομο πάσχει πραγματικά από κατοχή και όχι από κάποια μορφή διανοητικής ασθένειας. Τα σημάδια μιας δαιμονικής κατοχής είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν την ικανότητα να μιλά κανείς ξένες γλώσσες, για τις οποίες δεν έχει προηγούμενη γνώση (για παράδειγμα αρχαίες γλώσσες) υπερφυσικές δυνατότητες και δύναμη, γνώση λεπτομερειών της ατομικής ζωής κάποιου –ειδικά του εξορκιστή- βλάσφημες παρατηρήσεις και μεγάλη απέχθεια για τον Θεό, τους αγίους και τα καθαγιασμένα αντικείμενα..[69]Από αυτή την τοποθέτηση, η εκκλησία διακρίνει τον δαιμονισμό από την επιληψία, τη πολλαπλή προσωπικότητα, σχιζοφρένεια και ερμηνεύει με την επιληψία παράξενα φαινόμενα που σε άλλες θρησκείες ίσως θεωρούνται σημεία μετενσάρκωσης ή διορατικό χάρισμα ενός μη πιστού .
Παρόλο που ο Διαφωτισμός οδήγησε την ιατρική πέρα από το απόκρυφο, η έλλειψη επιστημονικής μεθοδολογίας επέτρεψε την υποκατάσταση με διαφορετικές προλήψεις. Ο Tissot επηρέασε με το κείμενό του (το 1770) υποστηρίζοντας ότι ο αυνανισμός και η σεξουαλική υπερβολή ήταν κύρια αίτια επιληψίας. Προώθησε την δημοφιλή τότε άποψη ότι η επιληψία μπορούσε να επέλθει και από ηθικά (ψυχικά) αίτια, όπως έντονα συναισθήματα, ειδικά από ξαφνικό τρόμο και πνευματική κόπωση.
Συστηματικές μελέτες στις αρχές του19ου αι. γίνονταν σε πληθυσμούς ασύλων, υποστηρίζοντας πως κύρια αίτια της επιληψίας (σε σειρά συχνότητας) ήταν ο τρόμος, ο αυνανισμός, η θλίψη, η μέθη, η δύσκολη εμμηνόρροια, η οργή, τα τραύματα στο κεφάλι, η εγκυμοσύνη και η κληρονομικότητα, όπως επίσης και το φεγγάρι.[70]
Επιληψία και «Βυζάντιο».
Σε ό,τι αφορά στην Ορθοδοξία η κατανόηση του εξορκισμού επέρχεται κυρίως μέσω της πατερικής μαρτυρίας, που υποδεικνύει ότι η αιτία του κακού στον κόσμο είναι ο διάβολος και οι πεπτωκότες άγγελοι που μετατρέπονται σε δαίμονες. Υποστηρίζεται ότι η Καινή Διαθήκη, απορρίπτει τη χρήση μαγικών επικλήσεων και ιεροτελεστιών για την εκδίωξη των σατανικών δυνάμεων από τους ανθρώπους, (Πράξεις ΙΘ’, 13). Αρκεί το όνομα του Ιησού Χριστού για να εκδιωχθούν τα δαιμόνια και να καταστραφούν οι κακές δυνάμεις.[71] Ωστόσο υπάρχουν αναφορές του ίδιου του Χριστού για προσευχή ενάντια στα δαιμόνια αλλά και συγκεκριμένες ευχές εξορκισμού όπως του Άγιου Κυπριανού. Ευχές επί πασχόντων υπό δαιμόνων και επί πάσα ασθενείαν του 3ου αι. μ.Χ.[72] Σε θαύμα που αποδίδεται στον Άγιο Νεκτάριο, το1971 η θεραπεία του δαιμονισμένου διαρκούσε μέρες. Ο ιερέας διάβαζε στον νεαρό που θεωρείτω δαιμονισμένος ευχές, τον σταύρωνε ενώ οι μοναχές προσεύχονταν και έκαναν παρακλήσεις. Η Ηγουμένη τον σταύρωσε με λείψανα Αγίων και εικόνες.[73]
Πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί η διάχυση της κληρικής σκέψης και της μεγάλης επιρροής που είχε η βυζαντινή εκκλησία στην κοινωνία..[74] Όπως προαναφέρθηκε ο Λέων ο Ιατροσοφιστής (9ος αι.) κληρικός και αργότερα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, θεωρούσε την επιληψία, τον δαιμονισμό και το σεληνιασμό συνώνυμα αλλά αναγνώριζε ως ορθό όρο, την επιληψία. Οι άλλοι όροι, αναφέρει, ήταν διαδεδομένοι ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους της εποχής του.[75] Ο Θεοφάνης Νόννος (Ι' αιώνας μ.Χ.) θεωρεί ως πάσχον όργανο, στην επιληψία , τον εγκέφαλο, αλλά αναγνωρίζει και την εστιακή μορφή. Επεξηγεί τα συμπτώματα της και επισημαίνει πως αυτός που έχει προσβληθεί, πέφτει και αφρίζει, και ονομάζει ανίδεους αυτούς που το ονομάζουν δαίμονα. [76]
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, οι ιατροί θεωρούσαν την επιληψία ως σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, με οργανική παθολογία του εγκεφάλου και ακολουθούσαν την ιπποκρατική αντίληψη ως προς την αιτιολογία. Η δαιμονική καταγωγή της αποτελούσε προκατάληψη των αμόρφωτων ανθρώπων [77]
Παρόλο που οι βυζαντινοί γιατροί ήταν πεπεισμένοι ότι η επιληψία ήταν οργανική ασθένεια και παρά την χρήση συνωνύμων όπως σεληνιασμός · η κοινή πεποίθηση της βυζαντινής περιόδου, απέδιδε την επιληψία σε δαιμονικές επιδράσεις και στη θεία κρίση που ακολουθούσε ανθρώπινα λάθη και αμαρτίες, στον δαιμονισμό.
Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, ένας επιληπτικός Άγιος ;
Ωστόσο και κάποιοι Άγιοι έπασχαν από επιληψία. Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας της Νικαίας (1222-1254), διάδοχος και γαμπρός του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Συνετός κυβερνήτης και ικανός στρατιωτικός, υπήρξε συνεχιστής τού έργου τού προκατόχου του πετυχαίνοντας να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις που παρέλαβε και να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το κράτος, θέτοντας τις βάσεις για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Η τριανταδιάχρονη βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχή πρόοδο σε όλους τους τομείς της ζωής τής εξόριστης αυτοκρατορίας. Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης πέθανε στις 3 Νοεμβρίου του 1254 στο Νυμφαίο και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε χτίσει προς τιμήν της Παναγίας.
Έπασχε από επιληψία, που με τον καιρό εκδηλωνόταν όλο και πιο έντονα. Ωστόσο η βασιλεία του υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη και η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία. Η αυτοκρατορία της Νίκαιας είχε καταστεί σημαντική δύναμη στον Βαλκανικό και Μικρασιατικό χώρο και πέτυχε, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιωάννη, την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. [78]Υπήρξε πολύ αγαπητός στον λαό του και αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του ,σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ανακηρύχθηκε άγιος,[79] με το όνομα Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων και η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.. Η λατρεία του αγίου-αυτοκράτορα διατηρήθηκε μέχρι τους νεότερους χρόνους, κυρίως στη μητρόπολη της Εφέσου.
Το 14ο αιώνα ο επίσκοπος Πελαγονίας Γεώργιος συνέγραψε το Βίον του αγίου Ιωάννου βασιλέως του Ελεήμονος σε μορφή συναξαρίου, ενώ του αποδόθηκαν πολλά θαύματα. Λέγετε ότι γιάτρευε θαυματουργικά ασθένειες, διώκε δαίμονες και θεράπευε ένα σωρό πάθη.[80] Στον επίσκοπο Γεώργιο πιθανόν βασίστηκε και ο Νικόδημος Αγιορείτης (1749-1809), ο οποίος κατά παραγγελία του μητροπολίτη Εφέσου συνέταξε ακολουθία προς τιμήν του αγίου-αυτοκράτορα. Η Εκκλησία δεν αναγνώρισε επίσημα ως άγιο τον Ιωάννη Βατάτζη, ωστόσο στα μηναία αναφέρεται η μνήμη του «Ιωάννη Δούκα Βατάτζη» στις 4 Νοεμβρίου[81] Επίσης υπάρχει ως Άγιος στη Μητρόπολη Διδυμότειχου Ορεστιάδος και Σουφλίου, στην επαρχία όπου γεννήθηκε.[82]
Σύγχρονα θρησκευτικά πιστεύω και πρακτικές.
Σήμερα υπάρχουν διάφορες στάσεις ως προς την εκκλησία στην κοινότητα των επιληπτικών, ενώ η εκκλησία τείνει να διακρίνει το δαιμονισμό από συγκεκριμένες περιπτώσεις παθολογίας.
Κάποιοι ορθόδοξοι πατέρες, ακόμα χρησιμοποιούν την επιληψία συνώνυμη με τον δαιμονισμό και τον σεληνιασμό… Επίσης υπάρχει η κοινή η αντίληψη με τον παγανισμό ότι την ασθένεια την επιτρέπουν οι Θεοί .Στο σύστημα ερμηνείας του Χριστιανισμού ωστόσο υπάρχει και ο διάβολος. Επιπρόσθετα εδώ αιτία της επιληψίας είναι η αμαρτία. Ο Ρουμάνος αρχιμανδρίτης π. Κλεόπας Ηλίε απαντά χαρακτηριστικά στο ερώτημα για ποια αιτία αρρωσταίνουν μερικοί άνθρωποι ή και παιδιά ακόμη από επιληψία με τον έξης τρόπο:
Οι επιληπτικοί, σεληνιασμένοι ή δαιμονισμένοι βασανίζονται από τον διάβολο χωρίς την θέληση των, κατά παραχώρηση του Θεού για τις αμαρτίες των γονέων τους, εάν είναι παιδιά ή διότι αυτοί οι ίδιοι έκαναν αμαρτίες φοβερές ενώπιον του Κυρίου (Α' 5,2-5 και Β' Θεσ. 3,6). [83]
Όπως προαναφέρθηκε στην εισαγωγή, στο blog της μητέρας με παιδί με επιληψία αποδοκιμάζεται η επίσημη Εκκλησία. Αναφέρει πως εδώ και αιώνες, « αφήνει να αιωρείται μια φριχτή, ρατσιστική, απεχθής και οδυνηρή μομφή για τα άτομα με επιληψία, που τα ωθεί στο περιθώριο της ζωής και της κοινωνίας: ότι τάχα είναι δαιμονισμένοι […]. Τα διώκει έμμεσα, με ευχέλαια, ξορκισμούς και με την ευχή τα δαιμόνια να πάνε στους... χοίρους!! Υπάρχουν 5000 άτομα με επιληψία στην Κύπρο, που ζουν στον ίσκιο και τη σιωπή σε συνθήκες εξευτελιστικές». [84]
Αλλά παράλληλα με την κριτική της επίσημης εκκλησίας, υπάρχει και η άλλη οπτική, της πίστης στο θεό, της άντλησης δύναμης μέσα από αυτή την πίστη και της ελπίδας για ένα θαύμα. Ο Νίτσε αναφέρει για τους Χριστιανούς ότι από τη στιγμή του θανάτου του Χριστού και μετά, οι άνθρωποι ένιωθαν να εξεγείρονται εναντίον του κατεστημένου και θεωρούσαν, εκ των υστέρων, πως ο Ιησούς είχε εξεγερθεί εναντίον του κατεστημένου.[85] Ο κ. Μ. ένας μεγάλος σε ηλικία άντρας με επιληψία αναφέρει, σε ένα σχετικό blog, πως ξεπερνά ανώδυνα το πώς τον αντιμετωπίζει η κοινωνία… «γιατί διδάχτηκα στο παρελθόν και το υιοθέτησα, να μην είμαι αρεστός στους ανθρώπους αλλά ΘΕΑΡΕΣΤΟΣ . Δεν ξέρω αν το πετυχαίνω αλλά προσπαθώ.[…]Οπλίστηκα με ΠΙΣΤΗ-ΕΛΠΙΔΑ ΣΤΟ ΘΕΟ κι αισθάνθηκα σαν κάτι να με καθοδηγεί στο τι να κάνω». [86]
Η θρησκευτική στάση του κ. Μ. εκφράζει υπό μια έννοια μια ανατρεπτική στάση προς την κατεστημένη κοινωνία, της μη αποδοχής του διαφορετικού, πηγή της δύναμης του. Επίσης πιστεύει και ο ίδιος σε Άγιους-θεραπευτές και συμβουλεύει μια μητέρα να πάει…
«εκεί που περπάτησε Ο ΧΡΙΣΤΟΣ στα Ιεροσόλυμα, προσευχηθείτε με ΠΙΣΤΗ-ΕΛΠΙΔΑ και στην επιστροφή το παιδί σας θα γίνει καλά».[87]
[1] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής , σσ. 471,473, Χανιά 2003
[2] Κωνσταντίνου Γ. , Λεξικόν των Αγίων Γραφών , εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα . 1973 . σ.150
[3] Με τον όρο εξορκισμός εννοείται η πρακτική εκδίωξης των δαιμόνων ή άλλων κακών πνευματικών οντοτήτων που υποτίθεται ότι κατέχουν (αναλαμβάνουν τον έλεγχο) ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BE%CE%BF%CF%81%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
[4] μεταφράζεται ως “moon stroke” στο J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[5] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα . Ψαλμός ρκα ,6
[6] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[7]Halley H. H., Συνοπτική εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής, μετ. Διαμαντοπούλου Κ.-Α. , εκδ. ο Λόγος ,Αθήνα ,1979 (σ.634)
[8] Halley H. H., Συνοπτική εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής, , ό.π (σ.634)
[9] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[10] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[11] Steven C. Schachter, M.D., History of epilepsy, Τελευταία τροποποίηση 11/30/04 http://www.epilepsy.com/epilepsy/history
[12] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα ,κατά Μάρκο (θ.17-18)
[13] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[14] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[15] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα (Λουκά Θ, 37-42)
[16] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[17] "epilepsy" A Dictionary of the Bible. W. R. F. Browning. Oxford University Press, 1997. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Open University of Cyprus. 23 February 2008
[18] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα ,Ματθαίος ιζ, 14
[19] Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Κεφ. ΔΥ, στίχος 24-26.στο Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π. αλλά και «σεληνιάζομαι», Schmidt E.,Ταμείον Καινής Διαθήκης, Αστήρ, Αθήνα,1984, σ.244
[20] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com
[21] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[22] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com
[23] Landtblom A., «The ‘‘sensed presence’’: An epileptic aura with religious overtones», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 186–188, www.sciencedirect.com
[24] Αρκετά συχνή συσχέτιση, βλ.και Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy», Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com
[25] Steven C. Schachter,Religious Figures, , ό.π
[26] Αγία Γραφή , Βιβλική εταιρεία , Αθήνα
[27] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[28] J. Keir Howard "Epilepsy" The Oxford Companion to the Bible. Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, , ό.π
[29] Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[30] Κυριαζής Ν. , Κυπριακά χρονικά,1926, στο Χρονικό, Πολίτης,4 Μαίου 2008, σσ.15-16
[31] Ο Άγιος Ιερομάρτυς Κυπριανός, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, 1987,σσ.52-53
[32] http://hellas.teipir.gr/IMNPatron/greek_htm/history%20of%20patras.htm όπως ανακτήθηκε στις 7 Δεκ. 2007
[33] Κλίμαξ, του Ιωάννη του Σιναϊτου. υπερηφανία εστί […]επιληψίας υπόθεσις… , Ιωάννη του Σιναϊτου, Κλίμαξ, εκδοση 9, Ιερά Μονή Παρακλήτου ,Ωροπός Αττικής,2002, Περι της ακέφαλου Υπερηφανίας ΚΒ΄1.και Θυμώδης εστίν , επιληπτικός εκούσιος ,εξ ακουσίου προλήψεως καταρρηγνύμενος και πίπτων. Περί αοργησίας και πραότητος Η΄13
[34] Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, Ιερά μητρόπολης Λεμεσού ,2003, σσ.18,23
[35] Ό.π. http://www.halfvalue.com/wiki.jsp?topic=Amathus
[36] St. Tychon http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=2399 όπως ανακτήθηκε στις 9 Δεκ. 2007
[37] Ο Καλύκιος και η Κλεοπάτρα το κατάγγειλαν στον τοπικό άρχοντα.(σ.431) Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , Δ έκδοση, Λευκωσία, Κύπρος 1988.
[38] Η οποία σε μερικά κείμενα αναφέρεται ως Μιαρανάθουσα (σ.431) (από το επίθετο μιαράν και το όνομά της) όπως στο Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , ό.π . Η ιέρεια αργότερα έγινε Χριστιανή .Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σ.33)
[39] O αναλυτικός και ο συντετμημένος βίος αναφέρεται σε άλλα σημεία στην Αφροδίτη και όχι στην Αρτεμη. Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σ.153)
[40]Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος, Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , (σσ.12-13)
[41] Σαββόπουλος, Ο. Τ., «Αμαθούς ,Μύθοι περί την Αμαθούντα», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος ,Λευκωσία, 1985.
[42] Σαββόπουλος, Ο. Τ., «Αμαθούς ,Μύθοι περί την Αμαθούντα», Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος ,Λευκωσία, 1985.
[43] «δαιμονιωντάς τε ιάσατο πλείστους», (σ.103) Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. , σ.33
[44] Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, Μορφές που άγιασαν την Κύπρο , ό. π.
[45] Ιωάννου του Ελεήμονος , Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Τύχωνος , Επισκόπου Αμαθούντος της Κύπρου, του Θαυματουργού, ό.π. ,σσ.88-94
[46] Ό.π.σ.93
[47] Ό.π.σ.88 και 138
[48] Ό.π.σ.92
[49] Ό.π.,σ.90
[50] Ό.π.,σσ.93-94
[51] Εδώ αξίζει να επισημάνουμε ότι την περίοδο που έζησε ο Άγιος Τύχωνας , οι Ελληνικοί ναοί καταστρέφονταν και κτίζονταν εκκλησίες. Κύρρης Κ. Π., «Αμαθούς ,Χριστιανικοί χρόνοι », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985. Επίσης τον 4ο αι. μ,Χ. η πόλη καταστράφηκε επανειλημμένα από σεισμούς. Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος , Λευκωσία, 1985.
[52] http://www.agiostychonas.com/agios_tychonas.shtml
[53] ανακάλυψη του 1966 από Παπαγεωργίου (δεύτερη αραβική επιδρομή τον 7ο αι.)Κ. Νικολάου, σελ.404
[54] Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.
[55] Χρίστου Δ., «Αμαθούς ,Ο αρχαιολογικός Χώρος », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.
[56] Κύρρης Κ. Π., «Αμαθούς ,Χριστιανικοί χρόνοι », Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τόμος δεύτερος, Λευκωσία, 1985.
[57] Γεωργιάδου, Κ Π., Ιστορία της Κύπρου, έκδοση 6,Α.Π. Πολίτης, Λευκωσία, 1960, σ.141
[58] Γεωργιάδου, Κ Π., Ιστορία της Κύπρου, έκδοση 6, Α.Π. Πολίτης, Λευκωσία, 1960, σ.147
[59] Παντελίδου Α .,Χατζηκωστή Κ. ,Ιστορία της Κύπρου, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Διεύθυνση μέσης Εκπαίδευσης, έκδοση Γ΄, Υπηρεσία ανάπτυξης Προγραμμάτων,Λευκωσία,1997, σ.23
[60] Τμήμα αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικοί χώροι, Αμαθούντα, http://www.mcw.gov.cy/mcw/DA/DA.nsf/All/6762B5C0133EF5BCC225719B0028B6D6?OpenDocument, Ανάκτηση: 30 /4/08
[61] Γαβριηλίδης Θ. , Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα, Εφημερίδα Λαός, Βέροια, www.laosver.gr/news/articles/2988.html
[62] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[63] Steven C. Schachter, M.D., History of epilepsy, Τελευταία τροποποίηση 11/30/04 http://www.epilepsy.com/epilepsy/history
[64] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[65] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[66] Devinsky Or., Lai G., «Spirituality and Religion in Epilepsy»
Epilepsy & Behavior 12 (2008) 636–643, www.sciencedirect.com και ειδικότερα ως ιδιοπαθής μερική επιληψία με ακουστικά χαρακτηριστικά (idiopathic partial epilepsy with auditory features-IPEAF.) στο Orsi G., Tinuper P.« ‘‘I heard voices. . .’’: From semiology, a historical review, and a new hypothesis on the presumed epilepsy of Joan of Arc», Epilepsy & Behavior 9 (2006) 152–157
[67] Hughes J. R., «Did all those famous people really have epilepsy? » Epilepsy & Behavior 6 (2005) 115–139, www.sciencedirect.com, σ.117.
[68] Steven C. Schachter,Religious Figures, Τελευταία τροποποίηση:12/15/06 http://www.epilepsy.com/epilepsy/famous_religious
[69] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[70] Devinsky J., «A diary of epilepsy in the early 1800s», Epilepsy & Behavior 10 (2007) 304–310, www.sciencedirect.com σ.309
[71] Εξορκισμός, Βικιπαίδεια. ό.π.
[72] Ο Άγιος Ιερομάρτυς Κυπριανός, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, 1987, σσ. 5, 94.
[73]Παναγόπουλου Δ., Ουδέν ανίατον δια τον Άγιον Νεκτάριον, εκδ. Ο Άγιος Νικόδημος, Αθήνα
[74] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.
[75] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.
[76] οι ιδιώται δαίμονα καλούσιν στο Στίγκα Α., Ανδρέου Ν., Λουκοπούλου Σ. ,κ.α. H επιληψία στα παιδιά κατά την αρχαιότητα ό. π.
[77] ECONOMOU, N.T. AND LASCARATOS, J. , ‘The Byzantine Physicians on Epilepsy’, ό.π.
[78] Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%93'_%CE%94%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B1%CF%82_%CE%92%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%B6%CE%B7%CF%82,Τελευταία τροποποίηση 15:44, 26 Δεκεμβρίου 2007.
[79] Μπάνεβ Γκέντσο (16/12/2002) Ιωάννης Γ' Βατάτζης copyright 2005, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0. 20/1/2008
[80]Μητρόπολη Διδυμότειχου Ορεστιάδος και Σουφλίου http://www.imdos.gr/greek/eortologio/66.vatatzis.htm , 20/1/2008
[81] Μπάνεβ Γκέντσο
http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#chapter_0. ό. π.,
[82] http://www.imdos.gr/greek/eortologio/66.vatatzis.htm ,20/1/2008, ό. π.,
[83]Και προσθέτει: Ο διάβολος τους ταλαιπωρεί μόνο στο σώμα, διότι στην ψυχή τους δεν έχει καμία εξουσία, εφ' όσον και αύτη (ψυχή)δεν κυριαρχείται από πάθη, διότι χειρότερη από τον δαιμονισμό είναι η δουλεία της ψυχής στα πάθη.
Ο αιχμάλωτος στα πάθη άνθρωπος είναι δούλος των παθών του τόσο με το σώμα όσο και με την ψυχή, και μάλιστα με τη θέληση του, επειδή η αμαρτία είναι καρπός των επιθυμιών του (Ιακ. 1,15).
Όποιος κάνει αμαρτία είναι δούλος της αμαρτίας στην ψυχή και το σώμα, διότι υποτάχθηκε ψυχικά και σωματικά στον διάβολο (Ίωάν.8,34 Ρωμ.3,9 Α' Θεσ. 4,5), στο π. Κλεόπα Ηλίε Πνευματικοί Διάλογοι με Ρουμάνους Πατέρες ΕΚΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ http://209.85.135.104/search?q=cache:vimbNwVEnY4J:www.pigizois.net/vivlia/erotapantiseis/sinomilia06.htm+%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%88%CE%AF%CE%B1+,%CE%86%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82+%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82&hl=el&ct=clnk&cd=6&lr=lang_el
[84]Google :επιληψία , Κύπρος , ό. π.
[85] Νίτσε Φ., Το λυκόφως των ειδώλων , μεταφ. Σαρίκας Ζ. , εκδ. Νησίδες, ______σ.148
[86] O M είναι Ελλαδίτης, 68 χρονών, ο οποίος απέστειλε γράμμα στην paragrafo sto http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008
[87] http://parakeimena.blogspot.com/2006/09/50-68.html όπως ανακτήθηκε στις 26 Απρ. 2008, ό.,π.
3 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου